ΠΑΝ, Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΘΕΟΣ ΠΟΥ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΘΗΚΕ ΣΕ ΔΙΑΒΟΛΟ.

Το όνομά του είναι Παν !

Τι είναι αυτό στην μορφή του Πάνα , που αναδεικνύει την θεϊκή του υπόσταση και  δεν υπάρχει σε κανέναν άλλον θεό; 

Οι μορφές των θεών στο πέρασμα των ατελείωτων αιώνων έχουν εξελιχθεί, και έφτασαν να είναι τέλειες , σμιλεμένες στα εξαίσια αγάλματα με τα πρότυπα των ωραιότερων σωμάτων…

Γιατί στην μορφή του Πανός δεν έχει αλλάξει  το παραμικρό ; 

“ ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ ΘΕΟΙ , ΣΤΟΝ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΟ ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟ ΤΟΥΣ , ΓΚΡΕΜΙΣΑΝ ΤΗ ΣΚΑΛΑ , ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΝΕΒΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ !”, είχα διαβάσει κάποτε μία φράση σε ένα κείμενο . Ο ολοκληρωμένος ανθρωπόμορφος, ή αλλιώς ανθρωποφυής θεός , είναι εν τέλει ο Ολύμπιος θεός. Είναι ο θεός, απαλλαγμένος όχι μόνο από την μορφή της φυσικής δύναμης, αλλά και από τα φυτικά και ζωικά στοιχεία, που προσδίδονταν παλιά στους θεούς. Και τι εννοώ μ’αυτό : Ο Κτήσιος Δίας κάποτε είχε στοιχεία του φιδιού (οικουρός όφις). Ο Όλβιος Δίας διατηρούσε κάποτε το κεφάλι του ταύρου. Και αν και η ανάμνηση της ταυρικής φύσης του επιβιώνει για πολύ καιρό στην μυθολογία, ωστόσο στον Όλυμπο ανεβαίνει μόνο τελείως απαλλαγμένος  από τα ζωικά στοιχεία του. Ο πανίσχυρος αδερφός του Διός ,ο κοσμοσείστης Ποσειδώνας , δεν έχει πλέον την μορφή του αφηνιασμενου αλόγου, που σχημάτιζαν  τα κύματα του Ωκεανού, αλλά είναι ένας θεός με την μορφή δυνατού μεγαλόσωμου άνδρα ,που βαστά τα ηνία και δαμάζει τα ύδατα και τα ίδια τα άλογα. Η γλαύκα, το κοράκι, το παγώνι και άλλα ζώα και φυτά, όπως το σταφύλι και ο κισσός του Διόνυσου,η ιερή ελιά της Αθηνάς, είναι τώρα σύμβολα των θεών.  Ο κεραυνός δεν είναι ο Δίας , αλλά του Διός!!!   

Γιατί οι Έλληνες κράτησαν στον Πάνα τα ζωώδη χαρακτηριστικά και δεν τον έκαναν πιο εκλεπτυσμένο; … Γιατί δεν τον παρομοίασαν με τους υπόλοιπους άρρενες θεούς, ημίθεους και ήρωες ; Και στις πιο “ανθρώπινες” απεικονίσεις του δεν λείπει ποτέ η δεύτερή του φύση. Η μορφή, που χάρισε στον δικό του Πάνα ο ευφυέστατος Έλληνας γλύπτης Πολύκλειτος, θυμίζει ελάχιστα τον τραγοπόδαρο θεό της φύσης. Η διαφορά στα χαρακτηριστικά και στην έκφραση του προσώπου ,είναι πραγματικά συγκλονιστική! Χωρίς αμφιβολία, θα υπήρχαν κι άλλα παρόμοια υπέροχα έργα. Μόνο που το αδίστακτο χέρι των βαρβάρων δεν έκανε εξαιρέσεις και κατέστρεφε τα απίθανα έργα τέχνης, που απεικόνιζαν τους θεούς και τους ήρωες των Ελλήνων, χωρίς διακρίσεις, βανδαλίζοντας , γκρεμίζοντας και πυρπολώντας τα Ιερά μας.

Η περιγραφή κάτω από το εξαίσιο αυτό ανάγλυφο, που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, λέει το εξής :

Ανάγλυφη κεφαλή του Πάνα. Ο θεός Παν απεικονίζεται πάντα με τα δασύτριχα πόδια, τα αυτιά και τα κέρατα μιας κατσίκας. Εδώ εμφανίζεται ως ένας όμορφος νέος του οποίου τα ανακατωμένα μαλλιά και η ονειρική έκφραση είναι οι μόνες ενδείξεις ότι είναι ένα απρόβλεπτο δασικό ον. Περίοδος: Ύστερη Κλασική ή Ελληνιστική Χρονολογία: τέλη 4ου αιώνα προ χάους….

Γιατί, λοιπόν, η φύση του Πάνα παρέμεινε διφυή ; Μήπως επειδή η λατρεία και το κύρος του δεν ήταν τόσο διαδεδομένα ; Μήπως η αγάπη των Ελλήνων για τον τραγόμορφο θεό δεν ήταν δεδομένη; 

Η Ελληνική γραμματεία με τα αμέτρητα παραδείγματα, μας αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο!    

Η ερώτηση αυτή μπορεί να προβληματίσει τον σημερινό Έλληνα , για τους προγόνων μας όμως θα ήταν εντελώς άτοπη . 

«Τον Πάνα καλώ, τον ισχυρό, τον ποιμενικό, το κοσμικόν σύμπαν, / τον ουρανό και την θάλασσα και την παμβασίλισσα Γη / και το αθάνατον Πυρ, διότι αυτά είναι τα μέλη του Πανός» περιγράφει ο σχετικός «Ορφικός Ύμνος».

“Aρχέγονη θεότητα, ο αρχαιότερος και ο τιμιότατος από τους θεούς της Αρκαδίας ” ,

γράφουν για τον Πάνα ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς (Ι.32), ο Οβίδιος (Fast IV 648) , ο Βιργίλιος (EcP VIII,22).

Ο Πίνδαρος (απόσπ.63) τον υμνεί σαν οπαδό της Μεγάλης Μητέρας και των σεμνών Χαρίτων , όλοι του προσφέρουν τις πιο πλούσιες θυσίες για να έχουν την εύνοιά του.

Διότι ο Πάνας είναι φαλλικός θεός, με την ζωώδη δύναμη της γονιμότητας και της διαιώνισης του ανθρώπινου (και άλλων μορφών) είδους. Και ως τέτοιος  δεν ανέχεται αυτή την καθαρά “ανθρώπινη”  υπόσταση, που αποτελεί το ήμισυ της ιδιαίτερης κορμοστασιάς του.

Ο Πάνας αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα της θεϊκής οντότητας και ίσως ενός είδους ενδιάμεσου κρίκου , μεταξύ της εξελιγμένης μορφής των θεών και την ζωώδη. Είναι εκείνη η υπέρμετρη λατρεία και σεβασμός του Έλληνα για την Φύση, που δεσμεύει ο Πάνας στην διπλή υπόστασή του. 

Είναι η ίδια η συνείδηση του ανθρώπου ,προικισμένου με γήινα στοιχεία , με την ακαταμάχητη επιθυμία για την τελειοποίηση και θέωση!  

Οι θεοί, οι  κόσμω θέντες αυτοί γεννήτορες των Ελλήνων, είναι δωριτές αιάνων (αγαθών), σύμφωνα με την πεποίθηση των προγόνων μας.  Η γονιμοποιός δύναμη , το υπέρτατο αυτό δώρο των θεών στον άνθρωπο , είναι υπερτονισμένη στην μορφή του Πάνα.  Και οποιαδήποτε τροποποίηση και απόπειρα να “μειωθεί”  η σημασία της δύναμης αυτής, στην εξωτερική εμφάνιση αυτού του θεού, θα εκλαμβανόταν ως καταπάτηση της ίδιας της γενετήριας δύναμης και υποτίμηση της γονιμότητας. 

“ Η Φαλλική-Εγκεφαλική Έγερση και η Βακχεία δεν είναι φιληδονία μόνο και διασκέδαση αλλά ψυχική εξέγερση και εσωτερική αναγωγή. Η έγερση είναι ύψωση που πραγματοποιεί η ψυχή και η  αδιάφθορη ενέργεια, ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΙΟ από την εν τη γενέσει πτώση. Είναι ένθεη κίνηση, άφθαρτος και ακατάλυτος χορός περί το Θείον, τελεσιουργός των κατεχόμενων.”  Πρόκλος , Υπόμνημα στην Πλάτωνος Πολιτεία, ( 1.181.23 – 1.181.27).

Είναι ΕΝΘΕΗ λοιπόν η ΚΙΝΗΣΗ ,που έχει ως αποτέλεσμα την ΓΕΝΝΗΣΗ . Αλλά και την ΗΔΟΝΗ !!! Αρα, οποιαδήποτε ανθρώπινη επέμβαση θα σήμαινε την μεγαλύτερη αχαριστία. 

Δεν θα ασελγούσε ποτέ ο Έλληνας σε θετική  Δύναμη , εκμηδενίζοντας την!!!

Διότι θα ήταν σαν να ασελγούσε στην ίδια την Φύση !!!

Η δύναμη της γονιμοποίησης είναι τόσο ισχυρή ,που ούτως ή άλλως κανένας θνητός (αλλά και θεός , πολλές φορές) δεν μπορεί να την υποτάξει. 

Λατρεία των φαλλικών θεοτήτων παρατηρείται σε πολλούς λαούς της αρχαιότητας. Οι μελετητές της ανθρώπινης ιστορίας, λαογράφοι , ιστορικοί και λόγιοι , με μία φωνή δηλώνουν πως μόνο οι Έλληνες  πρωτοτύπησαν ( κι εδώ !!! ) και  μπόρεσαν να ΑΠΑΛΥΝΟΥΝ  αυτή τη βαθιά, συχνά γεμάτη φόβο και επιφύλαξη  λατρεία και να την εξυψώσουν σε ελεύθερη ενατένιση, λογική περισυλλογή , με την αποβολή κάθε αισχρότητας και αποδοχή της ως φυσική δύναμη της δημιουργίας. 

Pan and Nymphs, Ignaz Elhafen (Austria, Innsbruck, 1658-1715) Austria, Vienna, circa 1690-1695 Sculpture Ivory….Πάνας και Νύμφες…Αυστρία ,Ίνσμπρουκ

Ο Παν είναι φύλακας της γονιμότητας . Είναι το προπύργιο της απαραβίαστης ανδρικής σεξουαλικής δύναμης, που δεν υπόκειται σε καμία μείωση. Με μια πιο σαφή έννοια, μπορεί να ειπωθεί ότι συμβολίζει και προστατεύει την ίδια την πηγή της γόνιμης δύναμης , η οποία εκδηλώνεται στην λατρεία του φαλλού . 

Τέτοιες λατρευτικές εκδηλώσεις , που αόριστα θυμίζουν τις ξέφρενες γιορτές της αρχαιότητας , απαλλαγμένες από τον καθωσπρεπισμό των σημερινών Ελλήνων, γίνονται ακόμη και σήμερα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας ! Η λατρεία των παλαιών με την σημασία των δρώμενων , που διαδραματίζονταν στην διάρκεια ατελείωτων χιλιετιών, είναι βαθιά ριζωμένη στην μνήμη του Έλληνα. Είτε το παραδέχεται , είτε όχι. 

Σήμερα το διακωμωδεί, φορώντας την σχετική ενδυμασία με τους φαλλούς ,τα απαραίτητα σύμβολα της γονιμότητας.

Αισθάνεται, άραγε ,έστω υποσυνείδητα , πως ουσιαστικά επαναλαμβάνει τις οργιαστικές τελετές , που συνέβαιναν στην αρχαιότητα ; 

Μόνο που οι πρόγονοί του την “ζούσαν” πιο έντονα την στιγμή ,με τα πνεύματα ξαναμμένα, με τους ξέφρενους χορούς και το κρασί να ρέει άφθονο.       

Η ΔΥΝΑΜΗ του ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΗ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΑΝΙΣΧΥΡΗ!

Η γονιμοποιός δύναμη αλλά και η ερωτική επιθυμία δεν είναι ποτέ κάτι στάσιμο, ολοκληρωμένο, ή περιορισμένο,  γι’ αυτό και σε όλες τις μορφές της ζωής συνεχώς στρέφεται προς το άλλο φύλο. Εξ ου και η αδιάκοπη περιπλάνηση του Πανα, που ζει στην ύπαιθρο, και τριγυρνά πάνω στην γη , αναζητώντας την συντροφιά των νυμφών.

Οι απεικονίσεις του με την συντροφιά των αιθέριων αυτών υπάρξεων , είναι ένας λόγος της περιφρόνησης και της απαξίωσης του Πανός από τους ανίδεους χριστιανούς. Αυτούς, τους σημερινούς Γραικύλους, που τα ερωτικά ζητήματα  και η ερωτική επιθυμία απασχολούν και τους ίδιους στο μέγιστο βαθμό, και ας μην είναι “θεοί της γονιμότητας”.  Και όμως ,ως πιστοί του δόγματός τους, οφείλουν να καταπιέζουν την ερωτική έλξη και να την ελευθερώνουν μόνο όταν έχουν σκοπό να αποκτήσουν απογόνους. Αυτό που προστάζει η θρησκεία τους, εν τέλει. 

Αυτό δε το αγαλματίδιο  αποτελεί το απόλυτο  αντικείμενο της χλεύης και του εμπαιγμού της πουριτανικής κοινωνίας, που ξεχνάει σε ποιοες εποχές αναφερόμαστε , όταν μιλάμε για την αρχέγονη μορφή της θεότητας του Πάνα. Μιας αρχέγονης θεότητας της φύσης, που τιμούσαν οι Αρκάδες οι προκατακλυσμιαίοι , οι “προσελήνιοι” και “βαλανηφάγοι”, όπως μας πληροφορεί ο Απολλώνιος ο Ρόδιος :

«Προτού ακόμα υπάρξουν όλα τ’ αστέρια

που τριγυρίζουν στον ουρανό

κι ούτε ακόμα θα μπορούσε κανείς, ακόμα κι αν ρώταγε

ν’ ακούσει για το ιερό γένος των Δαναών,

υπήρχαν μόνοι οι Αρκάδες οι Απιδανοί,

οι Αρκάδες που, κατά την παράδοση,

ζούσαν πριν κι από την Σελήνη,

κι έτρωγαν βελανίδια στα βουνά.

Ούτε η γη των Πελασγών είχε ακόμα την εποχή εκείνη,

άρχοντες, τους δοξασμένους γιους του Δευκαλίωνα».

Όταν, το 1752, κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο Herculaneum (τη δεύτερη ρωμαϊκή πόλη μετά την Πομπηία, πληγμένη από την έκρηξη του Βεζούβιου), ανακαλύφθηκε ένα άγαλμα του θεού Πάνα, οι ανασκαφείς βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Τι κάνεις με ένα τέτοιο γλυπτό ; Λαξευμένο από ένα μόνο κομμάτι μαρμάρου, αντιπροσώπευε τον θεό της γονιμότητας και της κτηνοτροφίας, τον Πάνα, που ζευγαρώνει με μια κατσίκα. Κάποιος είπε ότι το άγαλμα ήταν πολύ άσεμνο και πρότεινε να το πετάξουν πίσω στο ηφαίστειο. Παρ’ όλα αυτά το γλυπτό τοποθετήθηκε σε μια συλλογή έργων ερωτικής τέχνης από αρχαία ρωμαϊκά μνημεία, στα οποία ήταν δυνατή η πρόσβαση μόνο με άδεια από τον κυβερνήτη της Νάπολης.

Ένα ρωμαϊκό αγαλματίδιο (δεν αναφέρεται πουθενά, πως είναι αντίγραφο από το πρωτότυπο Ελληνικό) , το οποίο κάποιοι συχνά παρουσιάζουν όταν θέλουν να χλευάσουν την αρχαία Ελληνική παράδοση.

Παρεμπιπτόντως ,υπάρχουν μερικά ακόμη τέτοιου είδους ” έργα τέχνης” . Καμαρώστε τα :

Για τούτο εδώ λέει τα εξής : << “Σύμπλεγμα ενός Σάτυρου και ενός τράγου ” (ΤΥ 10/3, φ. 8). Το Townley δεν παρέχει πουθενά πιο σαφή περιγραφή αυτού του έργου, το οποίο δεν αναφέρεται καθόλου στους τιμοκαταλόγους ή στους καταλόγους των καταστημάτων. Βρέθηκε τον Μάρτιο του 1773 στη Villa Casali (Bodleian Ms Add D 71, fo. 221).>>

Για τα υπόλοιπα λέει απλά “άγνωστου καλλιτέχνη” :

Οι αρχαίοι ήταν πεπεισμένοι πως όπου υπάρχει ο Παν, η ζωή σφύζει από ζωντάνια και γονιμότητα και πως με τη χάρη του τα κοπάδια πολλαπλασιάζονται, γεννούν δίδυμα και διπλασιάζονται σε αριθμό. Είναι ευλογημένος και με την δύναμή του ευλογεί όλη την φύση. Τον ευχαριστεί η ζωντάνια και η αφθονία  !!!Ως δότης της ζωής, περιβάλλεται από μια πνοή γονιμότητας και πληρότητας ζωής, και περιβάλλει με αυτό τα πάντα γύρω του.

Τα άλογα και τα βόδια δεν είναι τόσο κοντά του , είναι οικόσιτα ζώα που ζουν δίπλα στον άνθρωπο. Και ο στάβλος δεν είναι το μέρος που ζει ο Παν.

Ήταν οι βοσκοί των αιγοπροβάτων, αυτοί που κοιμούνται στην ύπαιθρο και οδηγούν τα κοπάδια τους σε μακρινές εκτάσεις, που πρώτοι αισθάνθηκαν την ανάγκη αυτού του θεού, αναζήτησαν την παρουσία του και τον  “είδαν” επιτέλους, έτσι όπως θα μπορούσε να είναι ο δικός τους θεός. Ήταν απολύτως λογικό να σχηματίσουν αυτήν ακριβώς την εικόνα του , με τα στοιχεία από την ζωώδη φύση, αλλά και την ανθρώπινη. Επειδή, τελείως αποκομμένοι από τους οικισμούς ολόκληρες ώρες , μέρες ή ακόμη και μήνες , παραδομένοι στο έλεος της ζέστης , της βροχής και της παγωνιάς και με μόνη παρουσία των ζώων που βοσκούσαν, ζητούσαν εκτός από την εύνοιά του για το κοπάδι, και την ανθρώπινη συντροφιά, αλλά και την προστασία του. 

Αναζητώντας στοιχεία για το άρθρο, ανακάλυψα με έκπληξη , πως υπάρχει τεράστιος αριθμός έργων διάφορων καλλιτεχνών και λογίων, που ασχολήθηκαν με την προσωπικότητα του Πάνα. Έτσι ακριβώς, όπως και στην Ελληνική αρχαιότητα, στα έργα των ζωγράφων ο θεός παρουσιάζεται ως φίλος του αγρότη και του βοσκού, πάντα χαμογελαστός και ευδιάθετος, να συζητά με τις οικογένειές τους. Εδώ μόνο μερικά παραδείγματα :

Ο Πάνας, ως  θεός των βοσκών, φρουρεί τα κοπάδια, αυξάνοντας τη γονιμότητά τους και ο ίδιος λειτουργεί ως γονιμοποιός δύναμη, του οποίου η εγγύτητα κάνει τα κοπάδια να πολλαπλασιάζονται.

Και , όχι, αυτό δεν συμβαίνει με τον τρόπο , που βλέπετε στις φωτογραφίες με τις κατσίκες. Πόσο μυαλό θέλει για να καταλάβει κανείς, πως η επίδραση του θεού πάνω στα πλάσματα της Φύσης, έχει αλληγορική σημασία!;;;

Ακόμη και ο Λουκιανός, που “δεν άφηνε τίποτα να πέσει κάτω” και άρπαζε κάθε ευκαιρία να ειρωνευτεί και να σατυρίσει τους θεούς , έρχεται να με επιβεβαιώσει :

<< Διάλογος Ερμού και Πάνα, πατέρα και γιου:

ΕΡΜΗΣ. – Δεν μου λέγεις είσαι πανδρεμένος, ω Παν;

ΠΑΝ. – Όχι, πατέρα, διότι είμαι πολύ επιρρεπής εις τας απολαύσεις του έρωτος και δεν μου αρέσει να έχω μόνον μίαν.

ΕΡΜΗΣ .- Με τας αίγας λοιπόν το κάνεις;

ΠΑΝ. – Σκώπτε με όσον θέλεις, αλλ’ εγώ έχω την Ηχώ και την Πίτυν και όλας τα Μαινάδας του Διονύσου και είμαι περιζήτητος δι’ αυτάς.…>> (Λουκιανός , “Θεών διάλογοι “. 22.4, μετ. Ι. Κονδυλάκης)

Paul Reid, Pan-and-Hermes ,2015 (Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα απεικόνιση πατέρα και γιου).

Ο δε Απολλόδωρος (3.10.4) γράφει το εξής : ” Ο Απόλλωνας (όταν κάποτε τον τιμώρησε ο Δίας) έφτασε στις Φερές, στον Άδμητο, τον γιο του Φέρητα, έγινε υπηρέτης του, βοσκός στα κοπάδια του, και ΕΚΑΝΕ ΤΑ ΚΟΠΑΔΙΑ ΝΑ ΓΕΝΝΟΥΝ ΔΙΔΥΜΑ .”

ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΩΣ Ο ΘΕΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ ΣΥΝΟΥΣΙΑΖΟΤΑΝ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ, ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΤΟΥΣ!!!!!

Με πιο τρόπο, δηλαδή, γονιμοποιεί όλη την Φύση η θεά Δήμητρα ;

Πόσα τερατώδη εγκλήματα εναντίων της ανθρωπότητας έχουν διαπράξει αυτοί, που έφεραν τα νέα ήθη , πόσα σκάνδαλα για παιδική εκμετάλλευση και σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από παπάδες κάθε λογής βγήκαν στην φόρα , και εξακολουθούν να διαπράττονται ακόμη και σήμερα ; Πόσα τερατόμορφα όντα έχουν ,δημιουργήσει ,κατηγορώντας και εξορκίζοντας τους παλιούς εθνικούς θεούς; Και σαν να μην φτάνει αυτό, στόλιζαν με αυτά τις  εκκλησίες  τους, τοποθετώντας τα μέσα αλλά και έξω, και στις μετόπες των ναών τους.   

Αυτά τα γλυπτά στους γοτθικούς ναούς είναι μόνο ένα απειροελάχιστο δείγμα . Οι δε εικόνες των “ορθόδοξων αγίων” δεν είναι λιγότερο τερατόμορφες και αποκρουστικές :

Γι’αυτήν την … ασυνήθιστη εικόνα, που πραγματικά ενέπνευσε φόβο σε όλους ,ακόμη και η ίδια Εκκλησία στην Σύνοδο το 1764 ,αναγκάστηκε να μίλησε ξεκάθαρα και την ανακήρυξε «ανώμαλη και άσχημη». Ένα κεφάλι, τρία πρόσωπα και τέσσερα μάτια – έτσι προσπάθησαν ορισμένοι αγιογράφοι να εικονογραφήσουν το δόγμα της Τριάδας. Σύμφωνα με αυτό το δόγμα, ο Θεός είναι ένας και αδιαίρετος σε τρεις υποστάσεις : Θεός Πατέρας, Θεός Υιός και Θεός το Άγιο Πνεύμα. (μία ιδέα , παρμένη από την αρχαία θρησκεία, που εφαρμόστηκε στον χριστιανισμό μετά από πολλές διαμάχες και αντιδράσεις ).

Τερατόμορφα όντα, που καταπίνουν τα θύματά τους, αίμα, αποκεφαλισμοί , θάνατος, βασανιστήρια και πόνος ! “Αγιοι” με αποκρουστικές όψεις, με κέρατα και κεφάλια ζώων . Πολύ συνηθισμένες είναι οι εικόνες και με το θέμα του διαμελισμού . Στην τελευταία , μάλιστα, απεικονίζεται ο “άγιος” Υπάτιος , ο …ανύπαρκτος! Το αξιοσημείωτο είναι πως δεν υπάρχει ούτε μία εικόνα της ΥΠΑΤΙΑΣ , (ενός ιστορικού προσώπου) που ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ διαμελίστηκε , βασανίστηκε και θανατώθηκε άγρια από τον χριστιανικό όχλο. Και αυτό, επειδή ήταν γυναίκα φιλόσοφος , που αφιέρωσε όλη της ζωή στην Επιστήμη και πέθανε για τα ιδανικά του Ελληνισμού, αρνούμενη να δεχτεί την βαρβαρότητα των νέων ηθών.

Για εντελώς ανεξήγητους λόγους η τεράστια αφθονία τέτοιων αποκρουστικών τεράτων ,η θέα των παραμορφωμένων πλασμάτων να συνουσιάζονται στις μετόπες των ναών , οι αποκρουστικές εικόνες, δεν φαίνεται να προβληματίζουν καθόλου τους πιστούς. Μεγάλη η επιρροή της εκκλησίας και η πλύση εγκεφάλου!

Η αποστροφή , το μίσος και η περιφρόνηση αξίζουν μόνο οι μορφές της αρχαίας παράδοσης. Της πιο δοξασμένης όλων των λαών και όλων των εποχών !!! Κανένας άλλος λαός δεν μισεί τόσο το ίδιο του παρελθόν και δεν λατρεύει τους δυνάστες του! Και το μεγαλύτερο πλήγμα δέχτηκε η προσωπικότητα του Πάνα, που συμβόλιζε για τους προγόνους μας το ίδιο το Συμ-Παν !!!

Πολύπλοκη η μορφή του Πανα, άξεστη , χωρίς καμία φινέτσα. Εκπέμπει μία ατόφια δύναμη , που με όλη της την αποκαλυπτικότητα  και την ειλικρίνεια, τείνει προς την τελειότητα από τα ζωώδη βάθη της, και ταυτόχρονα παραμένει γεμάτη ευδαιμονία και πάθος. Εκπέμπει μια έλξη , που κάνει τις νύμφες να συσσωρεύονται συνεχώς γύρω και να αναζητούν την συντροφιά του. Οι Νύμφες είναι παιδιά της Γαίας . Είναι οι θεότητες του τόπου που φυλάνε, από τον οποίον προβάλλονται ως θηλυκή αρχή ,τόσο στενά δεμένες με το φυσικό περιβάλλον, που αυτό εκδηλώνεται και στη φυτική αθωότητα του φύλου τους. Είναι λόγω της φύσης τους , δεκτικές σαν την μητέρα τους που διαιωνίζει τα είδη, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις . Γι’ αυτό και συνήθως στους μύθους μεταμορφώνονται σε φυτά .

Για ποια από τις ανάγλυφες μορφές των εκκλησιών, που παρέθεσα (και που μπορείτε να βρείτε σε τεράστια αφθονία στο διαδίκτυο)  θα μπορούσε κανείς να πει το ίδιο; Ποια η ερμηνεία, ποια η σημασία , ποια η έννοια , ποιος ο σκοπός , ποιος ο συμβολισμός ;;; Τι εισπράττει ο χριστιανός , αντικρίζοντας τις σκυθρωπές, βλοσυρές και κακομούτσουνες εικόνες των “αγίων”; Θάνατο ; Απόγνωση ; Υποταγή ; Πόνο ; Ταπείνωση ;

Τίποτα, δηλαδή, από τις αξίες και τις Αρετές των αρχαίων Ελλήνων, τα αγάλματα των θεών και των ηρώων των οποίων , προκαλούσαν τόλμη, θάρρος, κάλλος, ανδρεία , έρωτα και ύψιστο συναίσθημα της φιλοπατρίας. Διότι, οι πρόγονοί μας είχαν για θεούς και την Δικαιοσύνη , την Πρόνοια , την Κοσμιότητα, την Αρμονία , το Κράτος , την Δημοκρατία και άλλες αξίες και είχαν φιλοτεχνήσει και αγάλματα γι’ αυτές.

Είναι το ΠΑΝ για τον Έλληνα !  Για τους χριστιανούς τι σημαίνουν όλα αυτά τα εκτρώματα, που δεν είναι δημιουργήματα καλλιτεχνών, αλλά στοιχεία των λατρευτικών ναών τους.

Ένα θεϊκό ον ,συνδεδεμένο με τη Γη πολύ περισσότερο από τους  Ολύμπιους θεούς, με τα δυνατά του πόδια βαδίζει γερά πάνω της και οι ρίζες της φύσης του  εισχωρούν βαθιά στα έγκατά της. Μεταξύ των Ολύμπιων θεών και των φαλλικών χθόνιων θεοτήτων δεν υπάρχει καμία εχθρότητα, κανένα σημάδι αμοιβαίας δυσαρέσκειας η αντιπαλότητας. 

Ο Πάνας των δασών και των σπηλαίων συνυπάρχει αρμονικά με την Δήμητρα των αγρών και της καλλιεργήσιμης γης. Η Δη-Μήτηρ , η μεγάλη αυτή θεά των Μυστηρίων, ως  εγγονή της Γαίας ,από την οποία πηγάζει και η  δύναμή της , είναι η θεά που δίνει ζωή και τροφή σε όλους . 

Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς “Η Δήμητρα και ο Πάνας”.

Ήταν ο Πάνας αυτός, που δεν δυσκολεύτηκε να βρει την κρυψώνα της “Μελαίνης Δήμητρος” , όταν εκείνη μέσα στην δυστυχία της για την εξαφάνιση της κόρης της, απομακρύνθηκε από το κάθε τι ζωντανό , καταδικάζοντας την φύση να νεκρώσει.

Πόσο σημαντικό είναι γι’ αυτόν να βρει τη Δήμητρα ;

Και γιατί αναφέρει την κρυψώνα της στον Δία ,ο οποίος έστειλε στη θεά τις Μοίρες για να την πείσουν να επιστρέψει και να δώσει πνοή στην φύση;

Μήπως θα ήταν πιο κερδοφόρο γι’ αυτόν να μην φανερώσει την κρυψώνα της ; Μήπως θα μπορούσε χωρίς εκείνη να επεκτείνει τις δικές του εκτάσεις; 

Όχι ! Η Δήμητρα δεν περιορίζει την σφαίρα της κυριαρχίας του και δεν τον παραμερίζει , καθώς εκτελεί τις δικές της μυστηριακές τελετές .

Και ο Πάνας γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τα όρια της κυριαρχίας της και τα τιμά.

Ξέρει πού κρύβεται η Δήμητρα και τη βρίσκει εκεί που κανείς δεν σκέφτηκε να ψάξει. 

Η Άρτεμις και ο Πάνας ….Ένα ακόμη έργο του Ρούμπενς …Φαίνεται, τον συνεπήρε το θέμα της Ελληνικής μυθολογίας, διότι είχε γράψει και άλλα έργα με θέματα από την Αρχαία Ελλάδα.

Η ερωτική συμβίωση με την Δήμητρα είναι αδύνατη για τον Πάνα : μόνο οι νύμφες υποτάσσονται στην έλξη και έρχονται στην αγκαλιά του. 

Επισκέπτεται με ευχαρίστηση και τις θαλάσσιες ακτές, όπου λατρεύει να ατενίζει το απέραντο γαλάζιο , και τα ποτάμια με το γάργαρο νερό . Εκεί, όπου το νερό και η γη, ως  σταθερό και ρευστό στοιχείο, χωρίζονται και ενώνονται μεταξύ τους. Η ακτή , που είναι πιο εύφορη, με την υγρασία της να ευνοεί τη ζωή, και ως εκ τούτου, με την ικανότητά της να γεννά, του προσφέρει φιλοξενία , ανταποκρίνοντας στις προθέσεις του. Περιπλανιέται στην ακρογιαλιά , όπου η ζωή κάνει λίκνο και φωλιάζει, και βυθίζεται στο ύδωρ, όπου απολαμβάνει το λουτρό της η νύμφη .  Εκείνη, προσμένοντας τον ερχομό του, νιώθει ένα ρίγος να διαπερνά την ραχοκοκαλιά της, όταν λουσμένος με το ασημένιο φως της Σελήνης εμφανίζεται τελικά δίπλα της.  

Ο Πανας δεν ζει εκεί ,που κυβερνά η Δήμητρα και ακούγεται ο ήχος του δρεπανιού. 

Τα πόδια του τριγυρίζουν μόνο πάνω στο άκοπο χορτάρι. Ζει στην ελεύθερη, άγρια ​​φύση με τον ίδιο να εμφανίζεται ως η εξωτερική θεϊκή μορφή της. Δεν επηρεάζει με κανέναν τρόπο την ανάπτυξή της, δεν κάνει καμία αλλαγή στη γη και στο έδαφος. Μόνο την προστατεύει! Αυτή η γη κατοικείται από νύμφες, είναι γεμάτη άγρια ​​ζώα και πουλιά, πλούσια δάση και νερό. Η άγρια ​​φύση εδώ είναι γεμάτη ζωή, διότι δεν είναι μια έρημος, ούτε μια άγονη, νεκρή και ακατοίκητη γη.

Είναι η Γη μας ! Η Ελλάδα μας ! Η γη των άφθαρτων αερικών και ειδώλων ,των θεών και των ηρώων, των ναών, των αγαλμάτων και των βωμών! Άφθαρτων, διότι έτσι τα αντικρίζουμε εμείς, που η αρχαία ψυχή ζει μέσα μας αθέλητα κρυμμένη. Έτσι όπως την έβλεπε και ο αείμνηστος Κωστής Παλαμάς!

Η Γη , που από την γέννηση της ίδιας της Γαίας και για όσο θα υπάρχει ο Κόσμος μας, συνυπάρχουν οι Έλληνες – Θεοί και Άνθρωποι! Δεν υπάρχει καμία δύναμη στον κόσμο που μπορεί να το ανατρέψει ! 

Όσο υπάρχει ο Πάνας υπάρχουμε κι εμείς ! Όσο υπάρχουμε εμείς , υπάρχεις κι εσύ, ω Πάνα!!! 

               Ο Μέγας Παν δεν επέθανε …Όχι ο Παν δεν πεθαίνει!

Καθώς το βλέμμα του Πανα δεν είναι παρά ένας καθρέφτης της ύπαρξης αυτού του κόσμου, η ενατένισή του και η αντανάκλασή του.

Αναδύεται μέσα από την Γη  σαν ένα τριχωτό, χονδροειδές, χαμογελαστό πλάσμα και μάλιστα με κέρατα, το σπειροειδές σχήμα των οποίων συμβολίζει την εξελικτική ανοδική πορεία όλων των ειδών της ζωής. Άλλωστε στην μυθολογία μας το κέρατο παραδοσιακά θεωρείται σύμβολο της γονιμότητας, γνωστό και ως το Κέρας της αφθονίας, με τη μορφή ενός μεγάλου δοχείου σε σχήμα κέρατος ζώου, το οποίο ξεχειλίζει από φυσικά προϊόντα: φρούτα, άνθη και ξηρούς καρπούς.

Την αφθονία των αγαθών της φύσης στα κτήματα του Πάνα ο άνθρωπος απολαμβάνει χωρίς κόπο και εργασία και χωρίς να προσφέρει ανταλλάγματα. 

Ο Πάνας είναι τόσο φιλικός όσο το δάσος, το οποίο δεν προστατεύεται και δεν φροντίζεται από κανέναν. Λατρεύει την κίνηση και την μουσική και συχνά αναζητά την συντροφιά του Διονύσου . Έλκεται ενθουσιωδώς από τον ξέφρενο χορό των Μαινάδων και από τον θόρυβο της εορταστικής πομπής που γίνεται στα εδάφη του.

Πέφτουν όμως οι παλμοί και ο ρυθμός γίνεται πιο απαλός, όταν μαζί με τον Απόλλωνα  παρασέρνει στον χορό τις ντελικάτες Μούσες .  Μου έκανε μεγάλη εντύπωση η φωτογραφία με το στιγμιότυπο από μία ταινία με τον Τσάρλι Τσάπλιν να υποδύεται τον ρόλο του Πάνα με τις κομψές νύμφες να επιδίδονται στον χορό.

Ο Παν δεν είναι θεός-εργάτης, ούτε θεός-τεχνίτης, όπως ο Ήφαιστος και δεν απαιτεί δουλειά και από τον άνθρωπο. 

Είναι ο αγαπημένος φίλος και ακόλουθος του Διονύσου , ο οποίος όπως και η Δήμητρα ,είναι θεός-καλλιεργητής. Δεν είναι θεός της άγριας φύσης, αλλά πλούσιων καλλιεργήσιμων εδαφών. Το αμπέλι είναι ένα φυτό, το οποίο απαιτεί πολύ προσεκτική φροντίδα και ακούραστη επιμέλεια, που  γίνεται από τον αμπελουργό. Ο Διόνυσος αγγίζει το σταφύλι και το κάνει πιο γλυκό, ζουμερό και φλογερό.

Ενώ στο βασίλειο του Διονύσου τα αμπέλια φροντίζονται και κλαδεύονται , στα κτήματα του Πάνα φυτρώνουν άγρια ​​σταφύλια ,φρούτα του δάσους , βελανιδιές και διάφορα οπωροφόρα δέντρα .Και όλα αυτά τα αγαθά προσφέρονται σε άνθρωπο χωρίς να απαιτείται καμία εργασία. Το μόνο, που ζητάει ο Πάνας από τον άνθρωπο είναι να σέβεται την φύση και να μην την καταστρέφει.

“Προς τιμήν του κάποιοι καλλιεργητές άφηναν δίχως να οργώσουν ένα τμήμα του αγρού τους” ( «Παλατιανή Ανθολογία», 6.79)

Ο Παυσανίας στα Αρκαδικά του (Βιβλίο VIII. LIV. 4.) γράφει :

«Στο [βουνό] Παρθένιο υπάρχουν και χελώνες, πολύ καλές για να φτιάξεις λύρες. Οι άνθρωποι που ζουν κοντά σε αυτά τα βουνά φοβούνται να τα πιάσουν και οι ξένοι δεν επιτρέπεται να τα αγγίξουν. Γιατί τα θεωρούν αφιερωμένα στον Πάνα ! ».

Οι εξαιρέσεις, απ’ ότι φαίνεται σ’ αυτήν την χαριτωμένη εικόνα, αφορούν αποκλειστικά και μόνο τους απογόνους του Ερμή.

  
Λατρεύει τον θόρυβο, την κίνηση , την μουσική και τον χορό. Το μοναδικό γαργαριστό του γέλιο  συχνά ακούγεται κάπου ανάμεσα στα δέντρα και τους θάμνους. Λατρεύει όμως και τη γαλήνη της νύχτας ,όπου όλα γίνονται τρομερά σιωπηλά και άφωνα. Γιατί κοιμάται !!! Και όλα γύρω του αποκοιμιούνται επίσης. Αν δεν κοιμάται, ακούγεται παντού και πάντα . Το ανεπαίσθητο ανακάτεμα του χόρτου, με ένα κλαδάκι να σπάει κάτω από το βαρύ του πόδι, μια ελαφριά ανάσα , που αισθάνεσαι στο σβέρκο σου με ένα αίσθημα πρωτόγονο και ανατριχιαστικό, το απαλό θρόισμα των καλαμιών , το τρίξιμο της άμμου , τον παφλασμό του νερού , είναι μερικά σημάδια της παρουσίας του. Αν εντείνουμε τις αισθήσεις μας μέσα στο δάσος, μπορούμε να τον αντιληφθούμε.  Γεμίζει τα πάντα γύρω του με την παρουσία του, μέχρι και τα πιο κρυφά φαράγγια , τις σπηλιές και τα ύψη.  

Όταν η ζέστη του μεσημεριού γίνεται ανυπόφορη και αποπνικτική, και κουρασμένος από το κυνήγι αποκοιμιέται, είναι εκείνη η ώρα της ημέρας που γίνεται αισθητή όλη του η δύναμη. Γιατί τότε αναγκάζει τους πάντες να κοιμηθούν μαζί του!!! 

Η σιωπή απλώνεται σε όλη την περιοχή, όπου τα πάντα ηρεμούν: λουλούδια, δέντρα και ζώα. Στο σιωπηλό τρέμουλο του αέρα, δεν ακούγεται πια κανένας ήχος. 

Σωπαίνουν επίσης και οι άνθρωποι και αποκοιμούνται, και όσοι συνεχίζουν να μένουν ξύπνιοι νιώθουν την εγγύτητα της θεότητας και χαμηλώνουν τη φωνή τους για να μην διαταράξουν τον ύπνο του.

Η εγγύτητά του γίνεται όλο και πιο αισθητή , όταν τυχαίνει ο θεός να πλησιάσει και ν’ αγγίζει κάποιον.  Στο άγγιγμά του διαισθάνεσαι μια ορισμένη απειλή, γιατί κανείς σε μια τέτοια συνάντηση δεν μπορεί ποτέ να εγγυηθεί τίποτα και δεν μπορεί να φανταστεί πώς θα εξελιχθεί . Αυτός που συναντήθηκε με τον Πανα, χωρίς να επιδιώκει μια τέτοια συνάντηση, δεν ξέρει αν παραβίασε  τα όρια και τον ενόχλησε με την παρουσία του. 

Στις συναντήσεις με τον θεό υπάρχει κάτι εκπληκτικό και ταυτόχρονα εξώκοσμο . Σε μια τέτοια συνάντηση, ο άνθρωπος βιώνει κλονισμό και αισθάνεται σαν να αναποδογυρίζουν τα πάντα μέσα του. Δεν του είναι οικεία η εμφάνιση και το βλέμμα του θεού, στραμμένο πάνω του.

Δεν γίνονται, βλέπετε, συχνά τέτοιες συναντήσεις. Δεν τις επιδιώκει ιδιαίτερα ο Πάνας. Δεν επιδιώκει επίσης και να τρομοκρατήσει κάποιον , προκαλώντας του πανικό . Είναι καλοπροαίρετος και εύθυμος.

Ο ξαφνιασμένος και φοβισμένος  άνθρωπος όμως , βλέπει κάποιον που του προκαλεί τρόμο. Νιώθει κάτι άγνωστο, ασυνήθιστο, που δεν έχει σχέση με τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Τα ρίγη τον διαπερνούν μέχρι το κόκαλο και ανατριχιάζει σύγκορμος . 

‘Όπως ένα έντονο φως στερεί από κάποιον την ικανότητα να βλέπει, έτσι και μια συνάντηση με έναν τέτοιο θεό αφαιρεί την ψυχραιμία και την λογική . Δεν μπορεί ποτέ να είναι προετοιμασμένος για αυτή τη συνάντηση και σε τέτοια δοκιμασία είναι ανώφελο να καταφεύγει κανείς σε λογική σκέψη. Η λογική είναι ανήμπορη όπου συναντά την εξώκοσμη γι’ αυτήν θεμελιώδη αρχή των πάντων ,που αντικατοπτρίζεται στην πρωτόγονη μορφή του Πανός και κάνει τον άνθρωπο να  παγώσει από έκπληξη και φόβο.

Όποιος όμως δεν έχει ασελγήσει στην φύση δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την  ξαφνική συνάντηση με τον θεό . Η αίσθηση του πανικού υποχωρεί σταδιακά και μία αγαλλίαση πρωτόγνωρη τον κυριεύει, αντικρίζοντας ένα καλοσυνάτο βλέμμα , που τον καθησυχάζει.  

Δεν υπάρχει τίποτα τρομακτικό στην μορφή του Πάνα , έτσι όπως τον “βλέπει” ένας Πολωνός καλλιτέχνης και η τυχαία (ή μη !) συνάντηση με μία σύγχρονη νύμφη δεν προμηνύει τίποτα κακό.

Για τον Έλληνα όλα τα αγαθά της φύσης είναι  δώρα, που του προσφέρουν οι θεοί μέσω από  ειδικές τελετουργικές πράξεις .

Οι ευεργεσίες και η  αφθονία των αγαθών δεν εξαντλούνται ποτέ. Και αυτό οπωσδήποτε προϋποθέτει την ανταπόδοση του ανθρώπου, που ως δώρο επιστροφής στους θεούς προσφέρει τον σεβασμό του και τους αποδίδει τιμές  με θυσίες, ύμνους , τάματα και γιορτές. 

Όπως και ο Απόλλωνας ,ο Πάνας έχει το χάρισμα της προφητείας. Και μάλιστα, σύμφωνα με μία εκδοχή του μύθου, ο Απόλλωνας έμαθε την τέχνη της μαντικής από τον Πάνα, γιο του Δία και της Θύβρης… 

Ο Πάνας είχε δικά του μαντεία. Τουλάχιστον δύο μαντεία στην Αρκαδία αναφέρονται στα αρχαία κείμενα. Η μία αναφορά από τον Παυσανία μιλάει για το Μαντείο του Λυκαίου Δία και Πάνα, που βρισκόταν στο Λύκαιο βουνό της Αρκαδίας , όπου έκαιγε η αιώνια φλόγα και χρησμοδοτούσε η προφήτισσα Ερατώ, σύζυγος του Αρκάδος , που κατά μία εκδοχή ήταν αδερφός του Πάνα:

«Πάνω από το λεγόμενο Μέγαρο υπάρχει ένα άλσος αφιερωμένο στη Δέσποινα [κόρη του Ποσειδώνα και της Δήμητρας]…Από εδώ μπορείτε να ανεβείτε τις σκάλες για τον ναό του Πάνα… Μπροστά στο άγαλμα του Πάνα καίει μια άσβεστη φωτιά».

Στο Λύκαιο όρος η ανασκαφή έφερε στο φως ολόκληρο συγκρότημα από διάφορα κτίσματα, ιερά, μια στοά, σπίτια ιερέων, γυμναστήριο, λουτρά. Κοντά στην κορυφή του βουνού, όπου υπήρχε ο βωμός του Λύκαιου Δία, το ιερό του Πάνα περιβαλλόταν από ένα καθαγιασμένο άλσος. Σύμφωνα με τις περιγραφές του Παυσανία, πρόκειται για ναό ( όχι για σπηλιά).

Λόγω όμως της φύσης του , και της επιθυμίας να παραμένει μακριά από οικισμούς, απέφευγε να έρθει σε επαφή με τους ανθρώπους και να δίνει χρησμούς, οπότε παραχώρησε το προνόμιο αυτό στον Απόλλωνα.

Τα ιερά , αφιερωμένα στον Πάνα, είναι διάσπαρτα στους λόφους, στα βουνά, κοντά σε πηγές νερού και στα δροσερά σπήλαια, όπου αναπαύεται . Κυριολεκτικά, υπήρξαν σε αφθονία σε πάρα πολλά μέρη της Ελλάδας. 

Ο Παυσανίας στα Αττικά (38,7) αναφέρει σπήλαιο ,με δύο εισόδους και λουτρά στην περιοχή του Μαραθώνα ,στην Ακρόπολη της Οινόης , “ολίγον απώτερον του πεδίου” του Πανός. Το 1957-58 καταγράφηκε μαρτυρία ενός χωρικού που αναφέρθηκε στον Γιάννη Παπαδημητρίου, τον τότε έφορο κλασσικών αρχαιοτήτων, και έγινε η αιτία ν’ ανακαλυφθεί η σπηλιά, η περιγραφή της οποίας ταιριάζει τέλεια με τα λεγόμενα του θείου Παυσανία! Θείος ο Παυσανίας, διότι είναι η ακριβέστερη και πληρέστερη πηγή πληροφοριών , που εκθέτει στα πολύτιμα έργα του!!!

Ο χώρος γύρω από την σπηλιά είχε διαμορφωθεί πάνω σε παλιό επίπεδο και στους βράχους είχαν λαξευτεί κοιλότητες για την εναπόθεση αναθημάτων. Αποκαλύφθηκε τείχος και αναθηματική ενεπίγραφη στήλη , αφιερωμένη στον Πάνα και στις Νύμφες , που περιέχει ιερό νόμο του άρχοντα Θεόφημου 61-60 προ χάους με απαγορευτικούς κανόνες γι’αυτούς που εισέρχονται στην σπηλιά. Όλα τα αγγεία του χώρου καλύπτονταν με πλάκες και ο τρόπος της τοποθέτησής τους επιτρέπει να υποθέσουμε ότι πρόκειται για προ-ιστορικό ιερό χώρο της σπηλιάς που λειτουργούσε εώς και την κλασσική και μεταγενέστερη ρωμαϊκή περίοδο. Βρέθηκαν ανθρώπινοι σκελετοί σε νεολιθικούς τάφους με το τυπικό της ταφής της εποχής εκείνης, όστρακα αγγείων, πήλινα ειδώλια του Πάνα και των θηλυκών θεοτήτων.

Μία άποψη θέλει η σπηλιά αυτή να ήταν οι κατοικία του θεού Πάνα , και ότι από αυτήν ξεχύθηκε ο τραγοπόδαρος θεός μαζί με τους Πανίσκους του, σκορπώντας τον πανικό στους Πέρσες , οι οποίοι τρομαγμένοι από τις φοβερές φωνές και τον εκκωφαντικό ήχο ,τράπηκαν σε φυγή, μπήκανε στα πλοία τους και έφυγαν. Έτσι ο θεός για μία ακόμη φορά πρόσφερε περιχαρή νίκη στους Έλληνες, κρατώντας την υπόσχεση που τους έδωσε ότι “ες Μαραθώνα ήξει συμμαχίσων”. Και για να τιμηθεί ο θεός , έφεραν την λατρεία του στο χώρο της Αττικής , αφιερώνοντάς του , σαν ιερά πολλά σπήλαια και άλση.

Ο Νόννος ο Πανοπολίτης ,ένας από σημαντικότερους Έλληνες επικούς ποιητές της Αυτοκρατορικής περιόδου, γράφει στα «Διονυσιακά » , όπου περιγράφει τη ζωή και τον θρίαμβο του θεού Διονύσου, και κυρίως την εκστρατεία του στην Εγγύς Ανατολή και στις Ινδίες, για την ικανότητα του Πάνα να προκαλεί πανικό σε ολόκληρα στρατεύματα και την σπουδαιότητά του ως θεότητα, αντίπαλη του σκήπτρου του ίδιου του Δία :

“[Ο Δίας απευθύνεται στην Αθηνά : Σήκωσε λοιπόν το δόρυ, γεννημένο μαζί σου, πρόβαλε την αιγίδα που προστατεύει στην μάχη … Μαζί σου ο Πάνας, του Σκήπτρου του ίδιου του Δία ο αντίπαλος, ο τραγοπόδαρος, που τιμά την αιγίδα σου και πολέμησε κάποτε στο πλευρό μας γενναία ​​με επαναστατημένους Τιτάνες . Προστάτεψε αυτόν ( τον Έλληνα) που έφτασε να υπερασπίζεται τον Μαραθώνα, τους Μήδους σκοτώνοντας! ”

Υπερασπιστής των θεών ο Πάνας στην μάχη με τους Τιτάνες και των Ελλήνων στις μάχες με τους Πέρσες. Είχε την τρομερή ικανότητα να προκαλεί Πανικό και να σπέρνει τον απόλυτο τρόμο στον εχθρό. “Όταν παρατάχθηκαν απέναντί τους οι Ινδοί , κλονίστηκε ο Διόνυσος αντικρίζοντας ένα τεράστιο πλήθος. Ατάραχος, τότε , ο Πάνας , διέταξε την νύχτα να αλαλάξει όλο το στράτευμα όσο το δυνατόν άγρια. Ο ίδιος προκαλούσε τρόμο βουβός , χωρίς καν να κινεί κανένα μυς του προσώπου του. Έτσι έγινε και ήχησαν οι κοιλάδες και οι πέτρες από αυτή τη παράδοξη και τρομερή κραυγή …που σκόρπισε τρόμο και πανικό στους Ινδούς , τρέποντάς τους σε φυγή ! <<Διονύσου στρατηγός ην Παν” Πολύαινος ….<<Του κέρως δε αυτώ του δεξιού μεν ο Σιληνός , του ευωνύμου δε ο Παν ηγούντο>>…Λουκιανός, Προλαλιά ή Διόνυσος 2-4.

Προς τιμήν του Πανός εορτάζονταν στην Αθήνα τα «Πάνεια», ετήσια εορτή προς τιμή του Θεού Πανός «Τροπαιοφόρου», η οποία καθιερώθηκε μετά τα λεγόμενα «Μηδικά» σε άγνωστη ημερομηνία, ίσως στις εννέα του αττικού μηνός Βοηδρομιώνος, όπως υποθέτει ο H. W. Parke. Η εορτή άρχιζε με θυσίες και κορυφωνόταν με λαμπαδηφορία που κατέληγε στα δύο Ιερά του Θεού, αρχικά στους πρόποδες της Ακροπόλεως και μετά στους πρόποδες της Πνυκός (το οποίο ανακαλύφθηκε κατά την δεκαετία του 2000). «Πάνεια» εόρταζαν και οι κάτοικοι της νήσου Θάσου, της μακεδονικής πρωτεύουσας Πέλλας, της Αλεξανδρείας, καθώς και οι της Σκύρου, της οποίας ο συγκεκριμένος Θεός ήταν πολιούχος. Ο Πλούταρχος έγραφε πώς η Ολυμπιάδα , βασίλισσα των Μακεδόνων και μητέρα του Αλεξάνδρου, συνήθιζε να συμμετέχει σε διονυσιακές γιορτές με τις Κλώδωνες , ιέρειες του Διονύσου , που συμμετείχαν σε διονυσιακά και ορφικά μυστήρια.

Θεός Διόνυσος με την ιέρειά του. Δύο υπέροχα αγάλματα του θεού στο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης της Ρωσίας.

Για την σπηλιά της Πάρνηθας , την Λυχνοσπηλιά ή το Άντρο του Πάνα , τις πληροφορίες μας παρέχουν ο Αιλιανός (“Αγροικικαί επιστολαί “,αρ.15) και ο Μένανδρος (“Φραγμένα”,σελ.14), οι οποίοι το ονομάζουν “Νυμφαίον των Φυλασίων” . Οι πληροφορίες, που δόθηκαν από τους μελετητές και αρχαιολόγους του 19 αιώνα, λένε ότι ο Dodwell στις περιηγήσεις του του 1801, 1805 και 1806 περιγράφει την σπηλιά και τις δυσκολίες που είχε για να την προσπελάσει και πάρα πολλές λεπτομέρειες για μεγάλο αριθμό εξαιρετικών ευρημάτων. Εννοείται, πως ο χώρος αυτός τράβηξε το ενδιαφέρον πολλών αρχαιολόγων, Ελλήνων και ξένων που τον ερεύνησαν. Βρέθηκε και μία επιγραφή :

Οι οπαδοί της νεοφερμένης θρησκείας, που επιβλήθηκε με πολύ βία, αίμα , διωγμούς και θανάτους των Ελλήνων, μέσα στην αδικαιολόγητη μανία τους κατέστρεφαν τα ιερά των πατρώων θεών, επιβάλλοντας τους δύο δικούς τους : τον αδίστακτο και αιμοβόρο θεό της βίβλου και τον σατανά. Σύμφωνα με τον γνωστό Γερμανό ιστορικό F. Mautner, η ίδια η εκκλησία είχε μεγάλη συμβολή στη διαμόρφωση της εικόνας του Διαβόλου: « Η χριστιανική θρησκεία δεν είναι μονοθεϊστική, επειδή και διάβολος εμφανίζεται ως θεός, εφόσον είναι αθάνατος και παντοδύναμος“. Άλλωστε, ο ίδιος ο Θεός δημιούργησε τον Διάβολο! Εγώ πάλι έχω την άποψη, πως όχι απλά δεν είναι μονοθεϊστική, αλλά άνετα μπορεί να χαρακτηριστεί και πολυθεϊστική με αναρίθμητους “αγίους” που διαθέτει. Οι λεγόμενοι “άγιοι” έχουν από μόνοι τους ναούς τους και είναι προικισμένοι με δυνάμεις, ισάξιες με τις θεϊκές…Το δυσάρεστο είναι, πως κανένας τους δεν έχει την παραμικρή σχέση με τον Ελληνισμό. Οι υπέροχες μορφές των θεών και των ηρώων μας , που προκαλούσαν αγαλλίαση στον Έλληνα, καταστρέφονταν με απίστευτη μανία . Το αγνό μάρμαρο βαφόταν με αίμα , όταν το χέρι του βαρβάρου άφηνε σημάδια θανάτου και υποδούλωσης στα εξαίσια κορμιά, χαράζοντας σταυρούς, σπάζοντας τις μύτες και αφήνοντας άδεις κόγχες στα πρόσωπα των αγαλμάτων. Όλο το μεγαλείο και το κάλλος του Ελληνικού πολιτισμού κείτεται διάσπαρτο πάνω στην πονεμένη μάνα Γαία. Το βλέμμα του ρωμιού δεν σκανδαλίζεται ,βλέποντας τα ιερά ερείπια , έχει συνηθίσει στο θλιβερό θέαμα, και το πόδι του πατάει αδιάφορα τα γκρεμισμένα μάρμαρα.

Από τον αρχαιολόγο Κ.Ρωμαίο προκύπτει πως μέσα στο σπήλαιο καίγανε ξύλα και δάδες:

Οι πληροφορίες για τα σπήλαια , τους ναούς και τα ιερά του Πάνα υπάρχουν συγκεντρωμένα σε ένα εξαιρετικό δοκίμιο “Η ΣΠΗΛΙΑ , ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΑΝΑ” της Χ. Δεληγεώργη-Αλεξοπούλου, και είναι διαθέσιμο σε μορφή PDF . Το έργο περιέχει συγκλονιστικές αναφορές με σημαντικές λεπτομέρειες, παραπομπές και ευρήματα από τις ανασκαφές, που δεν μπορώ για ευνόητους λόγους να παραθέσω ολόκληρο εδώ .

 Η λατρεία του θεού γνώρισε μεγάλη απήχηση και με θέρμη γινόταν αποδεκτή από όλες τις φυλές των Ελλήνων, όμως δεν περιορίστηκε μόνο στον Ελλαδικό χώρο!

Βόρεια της Ίππου βρισκόταν άλλη πόλη, Πάνιον, όπου βρισκόταν ένα από τα πιο γνωστά ιερά του Πάνα. Εδώ υπάρχει μία μνημειώδη πύλη και στοιχεία μεγάλου οικοδομήματος.

Το σπήλαιο του Πάνα αναφέρθηκε από τον Πολύβιο το 200 π.Χ. (Polyb. Hist. XVI 18. 2· XXVIII 1. 3).

Στην πόλη του Πανός, στο νυν Ισραήλ, ευρέθη βωμός για τον Πάνα Ηλιοπολίτη, αφιέρωμα του Αθηναίου από την Αντιόχεια! Βωμός 1.800 χρόνων ευρέθη ΣΤΟΥΣ ΤΟΙΧΟΥΣ ΜΙΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ , του 7ου μ.Χ. αιώνα. Ο τόπος λεγόταν κάποτε Πανέας / Paneas (ιερός του Πανός, θεού των Αρκάδων Ελλήνων), και νυν παραφρασμένα… Πανιάς > Μπανιάς / Banias – γνωστό σήμερα φυσικό καταφύγιο, με καταρράκτες, πηγές, κλπ. του Ισραήλ.

 

Ήταν η μορφή του Πάνα, που τράβηξε το τόσο μεγάλο ενδιαφέρον ή κάποιος άλλος λόγος, το νόμισμα πάντως αυτό δημοπρατήθηκε στις 20.05.2021 για 4.500.000 ευρώ, κάνοντας κυριολεκτικά παγκόσμιο ρεκόρ.

Όπως και πολλοί άλλοι θεοί και ήρωες των Ελλήνων, ο Πάνας είναι έμπειρος θεραπευτής θεός ,που διακηρύττει θεραπείες στα όνειρα, δίνοντας οδηγίες στους κοιμώμενους που θεραπεύονταν ακόμη και από την πανούκλα. Αυτός είναι ένας παμπάλαιος τρόπος θεραπείας , γνωστός από τα Ασκληπιεία.

Η θεραπευτική και η μαντική τέχνες είναι εγγενές και στους δύο θεούς, και η διδασκαλία του Πάνα γίνεται αντιληπτή με την έννοια ότι κατέχει το αρχικό χάρισμα, το έμφυτο και άμεσο,  χάρη στην ιδιαίτερη φύση του.

Το ίδιο το θεϊκό πνεύμα της μαντείας είναι σαν να το αισθάνεται και να το αποπνέει με τα ρουθούνια του, με μια άκρως έντονη αίσθηση.  Ενώ στον Απόλλωνα αυτό το πνεύμα είναι πιο εκλεπτυσμένο και πιο τελειοποιημένο,  αποτυπωμένο στην περίκομψη μορφή του.

Η  δύναμη της διορατικότητας προέρχεται στον Πάνα από τη στοιχειώδη , ενστικτώδη γνώση της φύσης, ενώ στον Απόλλωνα , από την βαθιά συνειδητοποιημένη κατανόηση .

Ο μικρούλης Πάνας με την “περίεργη” (τουλάχιστον για ένα μωρό) εμφάνισή του γίνεται δεκτός με χαρά και ενθουσιασμό από τους θεούς του Ολύμπου , στους οποίους τον παρουσίασε ο Ερμής …Πατέρας του, κατά μία εκδοχή.  

Ο Ερμής γνώρισε την Δρυόπη όταν έβοσκε στην Κυλλήνη τα κοπάδια του βασιλιά των Δρυόπων . Εκεί είδε και ερωτεύτηκε σφοδρά τη βασιλοκόρη , η οποία, ανέμελη χόρευε με τις φίλες της , τραβώντας επάνω της το βλέμμα του ερωτοχτυπημένου Ερμή.

«Και κάθισε πλάι στον Δία και στους άλλους αθανάτους /  κι έδειξε το παιδί κι όλοι τους τότε στην ψυχή τους καταχάρηκαν / οι αθάνατοι και προπαντός ο Βάκχειος Διόνυσος / και Πάνα τον ονόμασαν γιατί ΠΑΝΤΩΝ ΤΙΣ ΦΡΕΝΕΣ ΕΤΕΡΨΕ .»,  στίχοι 44 – 47)    

Οι άνθρωποι τρομάζουν ,βλέποντας ένα υβρίδιο μεταξύ ανθρώπου και ζώου και ουσιαστικά φοβούνται να αντιμετωπίσουν τη δική τους κτηνωδία. Και οι θεοί γνωρίζουν πολύ καλά αυτή την ανθρώπινη πλευρά. Σύμφωνα με τον Φαίδρο του Πλάτωνα, ο Σωκράτης ήταν μεγάλος υπέρμαχος της συμφιλίωσης με αυτή τη διπλή φύση: απευθύνεται στον θεό αποκαλώντας τον «αγαπητό» και προσεύχεται σε αυτόν να μπορέσει να «γίνει όμορφος μέσα του» :

<< Ω φίλε(αγαπητέ) ΠΑΝ (Δημιουργέ που έχεις φτιάξει το ΠΑΝ), και σεις άλλοι θεοί, όσοι τιμάστε εδώ ,κάνε τε με να γίνω ωραίος εσωτερικά(στην ψυχή). Τα δε υλικά αγαθά, όσα έχω, κάντε τα να βρίσκονται σε αρμονική σχέση με τις ιδέες μου. Να νομίζω πλούσιο μόνο το σοφό, και να έχω τόση περιουσία, όση θα ήταν αρκετή να έχει και να ανέχεται, όχι άλλος άνθρωπος αλλά ο σώφρων.>> Πλάτων (Φαίδρος, 279 B-C).

Η στωική φιλοσοφία θα αγκαλιάσει ολόψυχα την ιδέα του Πάνα ως ενσάρκωση όλων των στοιχείων της φύσης και θα δει τον θεό ως αλληγορία του σύμπαντος. Δεν είναι θεός της υπερβολής και της ανισορροπίας, αλλά αντιθέτως, γίνεται ένα κοσμικό σύμβολο ισορροπίας, ένα χαρακτηριστικό που συχνά ξεπερνά την ζωώδη φύση του.

Αυτή η πτυχή ήταν επίσης ιδιαίτερα σημαντική και για τους ορφικούς, οι οποίοι τιμούν ιδιαίτερα τον θεό και τον καλούν στους δέκα από τους ογδόντα επτά σωζόμενους ύμνους.

Ο μικρούλης Πάνας αν και έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους θεούς στον Όλυμπο, δεν έμεινε μαζί τους για πολύ. 

Η φύση του τον καλούσε πίσω, στα δάση , τα βουνά και τα λαγκάδια. Τα τραγίσια πόδια του δεν ήταν προορισμένα να βαδίζουν πάνω στα πολυτελή μάρμαρα των ανακτόρων και τα παλάτια των θεών, αν και ευρύχωρα, περιόριζαν την ελευθερία του.

Χειμώνα – καλοκαίρι περπατάει με σιγουριά πάνω στην Γη , από την οποία αντλεί δύναμη και αισθάνεται διέγερση σε κάθε ίνα του κορμιού του.     

Ο αιθέρας τον αγκαλιάζει και τον λούζει με εύθυμο χρυσό φως και το γαλάζιο του διάφανου αέρα. Δεν είναι τυχαίο, που ο Πίνδαρος τον αποκαλεί “Υιο του Αιθέρος”.   

Οι κινήσεις του, ενώ βαδίζει, μετατρέπονται σε χορό, που τόσο αγαπά. Δεν είναι μόνο αυθεντία στο χορό και εφευρέτης της σύριγγας, τα οποία συνδέει μεταξύ τους για πρώτη φορά, αλλά από τη φύση του σχετίζεται με τον χορό και την ψαλμωδία, με το παιχνίδι και την ποίηση. Χωρίς αυτόν δεν μπορεί κανείς να φανταστεί το παιχνιδιάρικο ήχο της φλογέρας, το πανηγύρι του χωριού, την ποιμενική ζωή του βοσκού, τον βουκολικό στίχο – όλα αυτά φθείρονται και ξεθωριάζουν, όταν ο θεός τα αφήνει .

Οι πρόγονοί μας πίστευαν πως ο Πανας ήταν ο μόνος που μπορούσε να βρει με ευκολία έναν χαμένο άνθρωπο στο δάσος, ήταν ο μόνος που μπορούσε να σταματήσει τις φωτιές, να θεραπεύσει ζώα και να αποτρέψει τις πτώσεις βράχων.

Ο Πάνας πρωταγωνιστεί στην βουκολική ποίηση του Στυσιχόρου, καθώς και στα ειδύλλια του Θεόκριτου. Λατρεύει τα άσματα προς τιμήν του Απόλλωνα και του Διονύσου, είναι φίλος και του Πινδάρου, του οποίου τα τραγούδια είναι στην καρδιά του. Στην τρίτη πυθική ωδή του Πινδάρου τον καλούν οι κοπέλες , τραγουδώντας μπροστά στην πόρτα του ποιητή. 

“ Ωστόσο στη Μητέρα θέλω να δεηθώ, τη σεβαστή θεά, 

που μες στη νύχτα την υμνούν συχνά μπροστά στα πρόθυρά μου,

μαζί της και τον Πάνα, νέες κοπέλες.”

Γεμάτη αγαλλίαση, στην τραγωδία “Αίας” του Σοφοκλή,  η χορωδία  καλεί τον Πάνα και του ζητά να κατέβει από την Αρκαδική Κυλλήνη και να τους σύρει στον χορό, συνοδεύοντάς τον με τις περίτεχνες στροφές, όπως τότε ,στις πλαγιές της Νύσσας κατά τη γιορτή προς τιμή του Διονύσου.

Να τους διδάξει και τους ελιγμούς με τα άλματα, που εντυπωσίασαν τους εκλεπτυσμένους Μινωίτες στην Κνωσό, όταν γινόταν γιορτή προς τιμήν του Δία και της Αριάδνης. Στις υμνωδίες και ψαλμούς μαζί του καλείται ο ίδιος ο Απόλλωνας, ο αρχηγός της χορωδίας και του χορού.

ΧΟΡΟΣ :  Ρίγησα από πόθο, πασίχαρος πετώ,

Πάνα, ιώ, Πάνα, ιώ·

ω Πάνα, ω Πάνα, στης θάλασσας πατώντας

τις ακτές, τις πέτρινες βουνοπλαγιές

πηδώντας της Κυλλήνης, που χιονοθύελλες

τη δέρνουν, μπροστά μας τώρα φανερώσου·

εσύ που κορυφαίος στήνεις τους χορούς

και των θεών, ρύθμισε εδώ μαζί μας

της Νύσσας τα αυτοδίδαχτα πηδήματα

και της Κνωσού, γιατί την ώρα αυτή

τίποτε άλλο δεν με μέλει, θέλω μονάχα να χορέψω.

Της Ικαρίας τα πελάγη σχίζοντας,

ας έλθει αυτούσιος κι ο Δήλιος Απόλλων,

για πάντα σύμμαχος ευνοϊκός…

Οι πάμπολλες παραλλαγές των μύθων είναι ένα διαπιστωμένο φαινόμενο στην μυθολογική παράδοση των προγόνων μας . Ιδιαίτερα όταν ο λόγος γίνεται για την γέννηση και την πατρότητα θεών και ηρώων, αλλά και για τον τόπο της γέννησής τους και τα συμβάντα , που διαδραματίζονταν.  Αυτό συμβαίνει επειδή όντως, οι θνητοί γόνοι των θεών ,( πεπεισμένων για την θεϊκή καταγωγή τους, σύμφωνα με διαβεβαιώσεις των διακεκριμένων σοφων του έθνους) ,  ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΝ  την φυλετική συγγένεια με τους θεϊκούς γονείς τους, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές πιθανές (και απίθανες) σχέσεις γονέων-παιδιών.   Σε κάθε πόλη-κράτος ο βασιλιάς ή τα τέκνα του είναι απόγονοι θεών!

Συλλέγοντας πληροφορίες για τις γενεαλογίες ,διαπιστώνεις τελικά πως είναι ένα …άχαρο έργο. Λογικά κανένας  ιστορικός δεν μπορεί να παραδεχτεί την ύπαρξη διαφορετικών πατέρων και μητέρων. Και όμως , στην Ελληνική μας παράδοση δεν υπάρχει τίποτα απαράδεκτο ή περίεργο σε αυτό, για τον λόγο , που μόλις ανέφερα. Αποκαλούμε κάποιον ποιητή, για παράδειγμα τον Ορφέα, όχι μόνο ως τον γιο των θνητών γονιών του , αλλά και ως  γιο του Απόλλωνα και μιας Μούσας.

Έτσι, και την πατρότητά του Πάνα “διεκδικούν” και άλλοι θεϊκοί (και μη) γονείς , όπως θα δούμε παρακάτω. 

Ο Πάνας κατά μία εκδοχή (που παρέδωσε ο Επιμενίδης) είναι «υιός» του Θεού Διός και της νύμφης Καλλιστούς ή της Οινηϊδος. Σε άλλη παραλλαγή είναι «υιός» του Διός και της Ύβρεως (κατά τον Απολλόδωρο) ή της νύμφης Θύμβριδος (Ψευδο-Απολλόδωρος, 1.22), ενώ κατά μία τρίτη εκδοχή που διασώζει ο Πίνδαρος είναι «υιός» του Αιθέρος (δηλαδή του δημιουργικού αιτίου του «ζώντος» Παντός) και της «Λυκαιϊδος» νύμφης Οινόης.

Κατά μία άλλη εκδοχή είναι «υιός» του Κρόνου και της Γαίας («Κρόνιος» στον «Ρήσσο» του Ευριπίδη, αλλά και του Ουρανού και της Γης (σχολιαστής στον Θεόκριτο, 1.123, σχολιαστής στον Λυκόφρωνα, 1c).

Οι δύο τελευταίες εκδοχές υποστηρίζονται έμμεσα και από τον Ερατοσθένη τον Κυρηναίο (276 – 194), ο οποίος στο έργο του «Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι» παρουσιάζει τον Θεό Πάνα να μοιράζεται με τον Θεό Δία τους μαστούς της αίγας Αμάλθειας. 

The Goat Amalthea with the Infant Jupiter and a Pan by Gian Lorenzo Bernini. Produced sometime between 1609 and 1615 Η αίγα Αμάλθεια με τα βρέφη Δία και Πάνα ,του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι.

Τον παρομοιάζουν με τον ίδιο τον Δία : 

“.…καί είσαι αληθινός Ζευς με κέρατα διότι εις εσένα στηρίζεται το άπέραντον δαπεδον της Γης καί υποχωρεί το βαθύ ρεύμα του ακαταπόνητου Πόντου.

Έλα, βάδιζε εις τάς ίερωτάτας σπονδάς συ ό μακάριος, πού είσαι γεμάτος από βακχικήν μανίαν. Ο ενθουσιώδης, ΚΑΙ ΔΩΣΕ ΝΑ ΕΧΩΜΕΝ ΚΑΛΟΝ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ καί δίωξε την μανίαν του πανικού (τον μανιακον πανικόν) εις τα πέρατα της γης.”    

Γι’ αυτό και σε νομίσματα της Αρκαδίας οι Θεοί Παν και Ζευς τιμώνται με την επιγραφή «Διοπάν». Σε ασημένιους στατήρες του τέλους του 4ου προ χάους αιώνα, ο Θεός Παν παρουσιάζεται σε μια όψη , ενώ στην άλλη απεικονίζεται ο «Λύκαιος» Ζευς.

Ο Θεός Παν είναι «υιός» κατά μία αρκαδική εκδοχή (που διασώζουν οι Ηρόδοτος 2.145, Νόννος 14.67, καθώς και οι Ψευδο-Υγίνος και Σέρβιος) του επίσης «Νομίου» Θεού Ερμού και της «Δρυάδος» νύμφης Πηνελόπης. Έτυχε να διαβάσω και την εντελώς απίθανη εκδοχή με την Πηνελόπη ,την γνωστή, αυτή την σύζυγο του Οδυσσέα, την οποία την θεωρώ εντελώς παράλογη. Σε άλλη παραλλαγή, του Ερμού και της συνοδού της Θεάς Αρτέμιδος νύμφης Καλλιστούς (σχολιαστής στον Θεόκριτο, 1.3), ή, σε άλλη παραλλαγή, του Ερμού και της νύμφης Θύμβριδος (κατά τον σχολιαστή στον Θεόκριτο), ή, σε άλλη παραλλαγή, του Ερμού και της θυγατέρας του Δρύοπος («Ομηρικός Ύμνος» στον Πάνα), ή, σε άλλη παραλλαγή, του Ερμού και της «Ορειάδος» νύμφης Σώσης (Νόννος 14. 67).

Είναι ο Πάνας, το Παν , το Συμ-Παν ! Είναι η ίδια η Φύση, που περιβάλλει και τους ανθρώπους και τους Θεούς! Οι γονείς του είναι οι πάντες και κανείς ταυτόχρονα…Και ο ίδιος είναι γιος αλλά και γονέας των πάντων !!!

Η δημοφιλέστερη πάντως εκδοχή είναι η πατρότητα του Ερμή, ο οποίος σχετίζεται άμεσα και ο ίδιος με την ποιμενική ζωή.

” Ελα εσύ πού είσαι μακάριος,… που υφαίνεις την άρμονίαν του κόσμου με παιχνιδιάρικο τραγούδι…  Παράγεις τα πάντα, είσαι ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ, εσύ ό θεός με τα πολλά ονόματα είσαι ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ,  ΣΥΝΤΕΛΕΙΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΙΝ , ΦΕΡΕΙΣ ΤΟ ΦΩΣ …ΕΙΣΑΙ Ο ΚΑΡΠΟΦΟΡΟΣ ΠΑΙΑΝ !!! “

Έτσι υμνούσαν τον Θεό Πάνα οι πρόγονοί μας !!!

Υπάρχει παντού, διότι είναι το Παν ! Αυτός είναι ο Πάνας των Ελλήνων !

Τι απέγινε αυτός ο θεός ; Είχε την ίδια μοίρα με τους υπόλοιπους θεούς του έθνους των Ελλήνων; 

Ε Π Ε Θ Α Ν Ε ; 

Π Ε Θ Α Ι Ν Ο Υ Ν ΟΙ Θ Ε Ο Ι ;

Πεθαίνουν ! Στην συνείδηση και στην μνήμη του ανθρώπου ή ολόκληρου έθνους, όπως στην δική μας περίπτωση. 

Πεθαίνουν , όταν τα αγάλματά τους καταστρέφονται και τα ιερά τους γκρεμίζονται. Όταν η κρατική εξουσία με διατάγματα, διωγμούς και απαγορεύσεις στρέφεται εναντίων της εθνικής θρησκείας του κατακτημένου λαού ,με σκοπό να επιβάλλει την καινούργια. Όταν επιστρατεύεται ο ακόμη και ο εξωτερικός εχθρικός στρατός των βαρβάρων , (Αλάριχος) στον οποίον προσφέρεται από τους ρωμαίους ανθέλληνες αυτοκράτορες για λεηλασίες και σφαγές το κατακτημένο έδαφος και ο υπόδουλος Ελληνικός λαός .  Όταν τα υλικά από τους υπέρλαμπρους ναούς, διακοσμημένους με εξαίσια αγάλματα των θεών , χρησιμοποιούνται για να χτιστούν σκοτεινές εκκλησίες με σκυθρωπές και αγέλαστες εικόνες “αγίων”. 

Οι θεοί ξεχάστηκαν από τους ανθρώπους. Στην Αρκαδία όμως η Φύση “τραγουδάει” τον Πάνα . Ακόμη υπάρχει μια κρυστάλλινη πηγή, τα πράσινα καλάμια  της οποίας , κινούμενα στον άνεμο, βγάζουν μια υπέροχη μελωδία. Είναι η Σύριγξ , η άτυχη νύμφη , που απέρριψε των έρωτα του Πάνα , διότι είχε ορκιστεί να μείνει παρθένα ….

«Κάποτε στα βουνά της Αρκαδίας,
στη Νώνακρη με τα πολλά νερά, μια ναϊάδα ζούσε, απ’ τις νύμφες
η πλέον ζηλευτή. Σύριγγα τη φωνάζανε οι άλλες.
Που λες, λοιπόν, η Σύριγγα αυτή ξεγλίστραγε απ’ όλους τους μνηστήρες –
γιατί τη λαχταρήσανε πολλοί… Αυτή την Άρτεμη είχε μονάχη έγνοια,
κόρη παρθένα, και στη φορεσιά την πέρναγες για της Λητώς την κόρη.
κι αν ήτανε κεράτινο αυτηνής, ολόχρυσο της Άρτεμης το τόξο,
λάθευες τη θνητή για τη θεά. Μια μέρα που γυρνούσε απ’ του Λυκαίου
το διάσελο, ο Πάνας τη θωρεί, στεφανωμένος με πευκοβελόνες,
και τέτοιο λόγο λέει της κοπελιάς…» – του Πάνα θα του έλεγε τα λόγια,
το πώς αψήφησε η νύμφη το θεό και τρέχοντας στ’ απόμερα του δάσους
φτάνει σε ποταμιά αμμουδερή, στου Λάδωνα το κρουσταλλένιο ρέμα.
πώς τότε η βαθιά νεροσυρμή εμπόδιζε το δρόμο της, κι εκείνη
τις αδελφές της, νύμφες του νερού, ικέτεψε ν’ αλλάξουν τη μορφή της.
Πώς την επήρε ο Πάνας αγκαλιά κι ενώ θαρρούσε πως κρατεί την κόρη,
αντίς για κείνη βρέθηκε ο θεός με καλαμιά του βάλτου αγκαλιασμένος,
κι όταν βαθύς του βγήκε στεναγμός κινήθηκε ο αέρας στο καλάμι
κι έβγαλε εκείνο ήχο λιγυρό, ήχο λεπτό και παραπονεμένο.
Πώς, τέλος, ο θεός με τη γλυκιά πρωτάκουστη φωνή συγκινημένος

«ΑΛΛΙΩΣ ΣΕ ΘΕΛΗΣΑ », είπε, «δε βολεί. ΜΑ ΕΣΤΩ ΚΙ ΕΤΣΙ, ΘΑ’ΜΑΣΤΕ ΑΝΤΑΜΑ».
Κι απ’ τον καιρό εκείνο στη σειρά καλάμια άνισα και με κερί δεμένα φκιάσανε τ’ όργανο που σύριγγα το λεν και κράτησαν το όνομα της νύμφης.
(Οβίδιος , “Μεταμορφώσεις” 1. 689-712, μετάφραση Θ.Δ. Παπαγγελή)

Την ερωτεύτηκε την νύμφη ο θεός ! Δεν την “κυνήγησε για να την βιάσει”!

Εδώ , στην αρχέγονη γη της Αρκαδίας ,στο διαχρονικά παραμορφωμένο βάθρο η εικόνα ενός μισοξεχασμένου Θεού καταρρέει στην πλήρη λήθη.

Η μορφή αυτού του θεού, που συμβόλιζε παλιά την ίδια της Φύση, μεταμορφώθηκε σε αποκρουστικό δημιούργημα της νέας θρησκείας ως αντιστάθμισμα ή και ως το έτερων ήμισυ του νεοφερμένου θεού. 

Τι ήταν τελικά αυτό που παρακίνησε τους χριστιανούς να βεβηλώσουν την ιερή μορφή για κάθε Έλληνα και να την μεταμορφώσουν στην εντελώς ηλίθια επινόησή τους, τον σατανά ;

Τα έργα των αρχαίων Ελλήνων είναι παντελώς άγνωστα για τον σημερινό Έλληνα, και από την μυθολογία του “σερβίρουν” μόνο εκείνα που αμαυρώνουν τους θεούς.

Η φράση “Ο Παν πέθανε” , για παράδειγμα είναι ευρέως γνωστή. Πόσο φως μπορεί να ρίξει σε μία υπόθεση μία μόνο φράση από κάποιο έργο ; Ειδικά, όταν το περιεχόμενο του έργου , όπως και το όνομα του συγγραφέα παραμένουν άγνωστα.

Ο Ευσέβιος Καισαρείας, ο «πατέρας της εκκλησιαστικής ιστορίας», που έζησε στις αρχές του 3ου-4ου αιώνα, συγκέντρωσε έναν πραγματικό φάκελο για τον Πάνα στο πέμπτο βιβλίο των “Ευαγγελική Προπαρασκευή” και στο δέκατο έβδομο κεφάλαιο, παραθέτοντας τον Πλούταρχο, γράφει : «Είναι σημαντικό να σημειωθεί πότε ακριβώς, σύμφωνα με την ιστορία του, αυτός ο δαίμονας πέθανε. Γιατί αυτή ήταν η εποχή του Τιβέριου, όταν ο Σωτήρας μας, κατοικώντας ανάμεσα στους ανθρώπους, ελευθέρωσε το ανθρώπινο γένος από δαίμονες κάθε είδους . “

Εκείνος , που συγκέντρωνε στην προσωπικότητά του όλα τα στοιχεία της πατρώας θρησκείας και της ελληνικής παράδοσης “απέκτησε” ακόμη και ημερομηνία θανάτου.

Η σύγχρονη ιστορική κριτική αμφισβητεί την αξιοπιστία του εν λόγω “πατέρα” και θεωρεί ότι σκόπιμα διαστρέβλωνε τα ιστορικά γεγονότα και πολλά που έγραφε τα επινοούσε ο ίδιος. Ο ίδιος ο Ευσέβιος κατά κάποιον τρόπο το ομολόγησε αυτό, γράφοντας «ότι δεήσει ποτέ τω ψεύδει αντί φαρμάκου χρήσθαι επ’ ωφελεία των δεομένων του τοιούτου τρόπου», ότι δηλαδή εν ανάγκη πρέπει να χρησιμοποιούμε το ψέμα, προς όφελος εκείνων που το έχουν ανάγκη. Και την είχαν μεγάλη ανάγκη ,τον θάνατο των εθνικών θεών και της θρησκείας γενικά. Πως αλλιώς θα μπορούσαν να επιβάλλουν την δική τους; Ο Ευσέβιος επιδίδεται σε πλήθος παραχαράξεων, παραποιήσεων και διαστροφών, και μάλιστα ηθελημένα. Και κινείται με αυτόν τον τρόπο διότι το ζητούμενο γι’ αυτόν δεν είναι η αλήθεια, αλλά η ΑΠΟΛΟΓΙΑ . 

Απευθύνεται σε εθνικούς και Ιουδαίους, προσπαθώντας να πείσει ότι οι πρώτοι διέπραξαν λογοκλοπή από τους δεύτερους (βλ. «Ευαγγελική προπαρασκευή»), και ότι τελικά ο Χριστιανισμός είναι η ολοκλήρωση της αλήθειας (βλ. «Ευαγγελική απόδειξη»). Κοντολογίς, ότι όλη η αρχαιότητα ήταν μια ετοιμασία για την εδραίωση του εκκλησιαστικού μηχανισμού. Ζούσαν και ονειρεύονταν οι αρχαίοι μας πρόγονοι σοφοί και φιλόσοφοι τον ερχομό του “μεσσία” , ο οποίος θα έφερνε με τον ερχομό του την καταστροφή όλων αυτών που είχαν δημιουργήσει στην διάρκεια ατελείωτων αιώνων.

Ήδη από το πρώτο βιβλίο της «Εκκλησιαστικής Ιστορίας» του, παραχαράσσει τον Ιώσηπο βάζοντάς τον να «μαρτυρεί» την ιστορικότητα του Ιησού. Βεβαίως, ο πάντα πιστός Ιουδαίος Ιώσηπος, ποτέ δεν θα χαρακτήριζε τον Ιησού ως «Χριστόν». Δηλαδή, πότε δεν θα τον αναγνώριζε ως τον Μεσσία, διότι τότε θα έπαυε να είναι ιουδαίος και θα γινόταν χριστιανός.

«[…] ο Ευσέβιος ασχολήθηκε με τα βιβλικά κείμενα. Αρχικά εργάστηκε στο αντιγραφικό εργαστήριο του Παμφίλου, αλλά εκτάθηκε για την Καινή Διαθήκη σε φιλολογικοαναθεωρητικό έργο» (Πατρολογία Στ. Παπαδόπουλου, τ. Β΄, σ. 123).

 Ο Σωκράτης ο ιστορικός μας πληροφορεί ότι ο Αντιοχείας Ευστάθιος κατηγορούσε τον Ευσέβιο για παραχάραξη αυτού του συμβόλου, που καθόρισε τα δόγματα της Εκκλησίας κατά την Α΄ «οικουμενική».

Σκόπιμες παραποιήσεις ανευρίσκονται και στα περί θρησκευτικών διωγμών θέματα. Τα θέματα αυτά παρουσιάζονται υπερδιογκωμένα και διαστρευλωμένα. Ο Ευσέβιος περισυνέλεξε μεμονωμένα κείμενα, των οποίων περιλήψεις καταχώρησε στην Εκκλησιαστική του ιστορία (βλ. Πατρολογία Στ. Παπαδόπουλου,τ. Α’ σ. 125). Γιατί δεν φρόντισε να διασώσει τα πρωτότυπα;;; Γιατί παρουσίασε δικές του περιλήψεις; Ολόκληρο αντιγραφικό εργαστήριο είχε στην διάθεσή του. Μα πολύ απλά, για να χαλκεύσει τις όποιες μαρτυρίες. Κατά τους καθηγητές αγιολογίας τα μαρτυρολόγια και τα συναξάρια ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ . Είναι κείμενα που χρησιμοποιούνται μόνο για την λατρεία και την πνευματική οικοδομή των πιστών. Είναι πολύ μεταγενέστερα του «μάρτυρος», διαφέρουν από κοινότητα σε κοινότητα, και κατά κανόνα είναι διασκευασμένα.

Τις σχετικές πληροφορίες για το “συγγραφικό έργο” του αναξιόπιστου Ευσεβίου (που μπορείτε να βρείτε σε πολλές μελέτες ) τις παραθέτω από την αγαπημένη μου ιστοσελίδα “Πάρε-Δώσε”, όπου υπάρχουν λεπτομερέστατες πληροφορίες , πάντοτε τεκμηριωμένες.

Ο συγγραφέας C. B. Waite στο βιβλίο του «Η ιστορία της Χριστιανικής θρησκείας μέχρι το έτος 200» αφιερώνει αρκετές σελίδες στις πλαστογραφίες του Ευσεβίου (συγκεκριμένα από την σελίδα 327 μέχρι και την 337). Ο Ευσέβιος χαρακτηρίζεται ως κακοήθης χαρακτήρας του οποίου οι φιλολογικές παραποιήσεις και χαλκεύσεις αμαυρώνουν το έργο του (σ. 328).

Δεν θα μπορούσε να λείπει από το στόχαστρο του Ευσεβίου, ο φιλόσοφος Πορφύριος. Ο Πορφύριος έγραψε πλήθος έργων, αλλά είναι κυρίως γνωστός για το έργο του «Κατά Χριστιανών» σε 15 βιβλία (κεφάλαια), όπου αποδείκνυε την απάτη του χριστιανισμού. Επίσης, ότι ο Ιησούς, όπως παρουσιάζεται στα ευαγγέλια, ΔΕΝ ΜΑΣ ΕΔΩΣΕ ΚΑΝΕΝΑΝ ΛΟΓΟ ΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΝΕΝΑ ΠΡΟΤΥΠΟ ΖΩΗΣ. Το άχτι των χριστιανών ήταν τόσο μεγάλο, ώστε το έργο του αυτό να ριχθεί στην πυρά κατόπιν αυτοκρατορικού διατάγματος. Σήμερα, αν και έχουμε αποσπάσματα αυτού, είναι ωστόσο εξαιρετικά.

Ο Ευσέβιος, μετά το θάνατο του Πορφυρίου το 304 (μόνο τότε θα μπορούσε να το κάνει), παρουσίασε για πρώτη φορά αποσπάσματα από ένα ως τότε άγνωστο έργο, υποτίθεται του Πορφυρίου. Το όνομα του έργου «Η φιλοσοφία των χρησμών». Το έργο παρέμεινε άγνωστο σε όλους, γνωστό δε μόνο στον Ευσέβιο. Υποτίθεται ότι ο Πορφύριος αποκαλεί σε αυτό τον χριστιανισμό «θριαμβεύουσα θρησκεία». Φυσικά, αυτό δεν μπορεί να σταθεί όχι μόνο από το ότι ο Πορφύριος εναντιώθηκε με σθένος σε αυτήν, αλλά και από ιστορικής απόψεως.

Οι αρχαίες θρησκείες αναφέρονται σε θνήσκοντες χθόνιες θεότητες  , που με τον θάνατο και την ανάστασή  τους , συμβόλιζαν τις μεταβολές του καιρού και τις εναλλαγές των εποχών. Το αρχέτυπο του «Θεού που πεθαίνει και ανασταίνεται» προήλθε ως σύμβολο της γονιμότητας και των ακλόνητων, αιώνιων νόμων της φύσης που συνδέονται με το θάνατο και την αναγέννησή της. Για να γεννηθεί κάτι νέο, πρέπει να πεθάνει το παλιό,  που ως πόρος της νέας ζωής, θα εξασφαλίσει τη γονιμότητά της.

Οι μύθοι για τον «Θεό ή ημίθεο ,που πεθαίνει και ανασταίνεται» έχουν ισχυρή επιρροή σε ένα ευρύ φάσμα επών, παραμυθιών, θρησκευτικών θρύλων και μύθων, για παράδειγμα: για τον Ηρακλή, τον Ασκληπιό, τον Αχιλλέα , την Ελένη, τον Γκιλγκαμές , τον Ιησού Χριστό και άλλους. Τα δυο κομβικά στοιχεία του χριστιανισμού η Σταύρωση και η Ανάσταση έλκουν την καταγωγή τους τόσο από την αρχαία μυθολογία όσο κι από τους μύθους – θρησκείες άλλων λαών, με τις αναγκαίες κάθε φορά παραλλαγές….«Αυτό που σήμερα αποκαλείται Χριστιανική θρησκεία, υπήρχε ήδη ανάμεσα στους αρχαίους και δεν έλειπε και στις απαρχές της ανθρώπινης φυλής. Όταν ο Χριστός εμφανίστηκε ένσαρκος, η αληθινή θρησκεία, που ήδη υπήρχε, έλαβε την ονομασία Χριστιανική» (Άγιος Αυγουστίνος). Θέλοντας να πει πως ανάμεσα σε όλους τους θεούς της αρχαιότητας , μόνο ο δικός του θεός ήταν αληθινός! Αυτό δεν το λες “αφέλεια” , δεν το λες “αλαζονεία”, δεν το λες  “υπέρμετρη λατρεία” , δεν το λες καν “τυφλή πίστη”… Αυτό είναι το απόλυτο «ABSURDYM» των χριστιανών.

Μία τέτοια θεότητα είναι και ο Ταμούζ ή Θαμούζ , που δεν ανήκει στην Ελληνική παράδοση, αλλά  παρ’ όλα αυτά αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς. Διότι ειδικά το δικό του το όνομα φιγουράρει πάντοτε δίπλα στο όνομα του Πάνα, στις αναφορές για τον “θάνατό” του.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα πίστευαν ότι ο Ταμούζ ήταν ο θεός της βλάστησης, που πέθαινε και ανασταίνονταν κάθε χρόνο.  Αυτή η υπόθεση βασίστηκε σε μια ομάδα βαβυλωνιακών κειμένων που είναι γνωστά ως «θρήνοι για τον Ταμούζ», όπου ο θάνατος ενός θεού θρηνείται σε ποιητική μορφή, σε μια όμως εσφαλμένη ερμηνεία του Σουμεριο-Ακκαδικού μύθου για την κάθοδο της Inanna (Ishtar) και τη μεταθανάτια ζωή . 

Ωστόσο, αργότερα, χάρη σε μια πιο ακριβή ανάγνωση του έπους των Σουμερίων και μια προσεκτική επανεξέταση όλων των πηγών που υπάρχουν στη διάθεσή μας, επιφανείς ερευνητές όπως ο Kramer, ο Jacobsen και ο Falkenstein κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Ταμούζ δεν ήταν ένας αναστάσιμος θεός, και ότι η Inanna (Ιστάρ) δεν τον άφησε να βγει από τη μετά θάνατον ζωή. Τον έφεραν στον κάτω κόσμο με το ζόρι, διότι ΈΠΡΕΠΕ ΝΑ ΠΑΡΕΙ ΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΙΣΤΡΈΨΕΙ ΠΊΣΩ ΠΟΤΈ !

Ο νεαρός Ταμούζ είναι νεκρός και η ομήγυρη τον θρηνεί. Η ζωή του παρομοιάζεται με την ανθοφορία ενός ευαίσθητου φυτού: μεγαλώνει γρήγορα και ξεθωριάζει αμέσως. Είναι μια ζωή που δεν υπάρχει πια. Δεν υπάρχουν αναφορές όπου η ανάσταση του Ταμούζ χαρακτηρίστηκε από κάποια λατρευτική δραστηριότητα, εκτός από εκείνα τα μεταγενέστερα χριστιανικά γραπτά, όπου ταυτίζεται με τον Άδωνι.

Στις τρεις τελευταίες στροφές, οι οποίες αποτελούν στοιχεία ταφικής λατρείας: η Ιστάρ συμπεριφέρεται σαν να είχε να κάνει με το νεκρό σώμα του Tαμούζ. Και επιπλέον, αποδείχθηκε ότι η γραμμή που προηγουμένως μεταφραζόταν ως “μια μέρα που ο Ταμούζ ανατέλλει” μεταφράστηκε λανθασμένα. Αυτό μπορεί να σημαίνει τόσο το γεγονός ότι ο Tαμούζ θα χαιρετήσει την Iστάρ (δηλαδή, θα σταθεί μπροστά της) στον κάτω κόσμο, όσο και την αναφορά του ερχομού του μήνα Tammuz. Στην ακκαδική εκδοχή του κειμένου, ο Ταμούζ είναι νεκρός και παραμένει νεκρός!

Αυτή η τάξη πραγμάτων μαρτυρείται και σε άλλα ακκαδικά κείμενα. Για παράδειγμα, στο ” Έπος του Γκιλγκαμές” (6.46-50), ο ήρωας προσβάλλει και χλευάζει την Iστάρ, υπενθυμίζοντάς της ότι όλοι οι προηγούμενοι εραστές της έχουν ήδη πεθάνει λόγω της στενής σχέσης μαζί της.

Άρα, το παράδειγμα με τον Ταμούζ (Θαμούζ) εξυπηρετεί εξαιρετικά την εκδοχή του θάνατο ενός θεού. Θαμούζ, παρεμπιπτόντως είναι Εβραϊκός μήνας Θαμνεί (Θαμούζ). 

Η ιστορία του Πλούταρχου είχε εξάψει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον και προκάλεσε την παγκόσμια λογοτεχνία να δώσει ερμηνεία σε μία ιστορία, που αμφισβητήθηκε σφόδρα για την γνησιότητά της από περισσότερους λογοτέχνες, που αρνούνταν να δεχτούν πως είναι έργο μίας τέτοιας προσωπικότητας, όπως ο Πλούταρχος, ενός ανθρώπου μορφωμένου και σοφού. Ιστορικός, βιογράφος, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος, που σπούδασε στην Ακαδημία των Αθηνών, όπου είχε δάσκαλο τον Αμμώνιο. Αλλά , ακόμη και αν εξαιρέσουμε όλες αυτές τις ιδιότητές του, ως θρησκευτικός λειτουργός , που διετέλεσε επί τριάντα χρόνια αρχιερέας στο Μαντείο του θεού του φωτός και της μουσικής , του μεγαλύτερου μαντείου ολόκληρου του αρχαίου κόσμου, δεν θα έγραφε ποτέ κάτι τέτοιο!!! Το ύφος των συγγραμμάτων του με όλα όσα είχε γράψει σε όλη την μακραίωνη συγγραφική και ιερατική ζωή του, δεν συνάδει με την “ιστορία του θανάτου του Πανός” και γενικά με όλο το περιεχόμενο του έργου. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ο τίτλος του βιβλίου “Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων ” έχει να κάνει με μαντική τέχνη, όπως και με το παράδειγμα του βιβλίου «Η φιλοσοφία των χρησμών» , που δήθεν έγραψε ο Πορφύριος. Ο Πλούταρχος ,αν και έζησε τα χρόνια της υποτιθέμενης γέννησης του μεσσία και είχε γράψει βιογραφίες σχεδόν όλων των σπουδαίων ανθρώπων εώς και της εποχής του, δεν είχε γράψει ωστόσο ούτε μία φράση για την τόσο “σπουδαία” προσωπικότητα, όπως ο “μεσσίας”. Ούτε και ο Παυσανίας, εκατό χρόνια αργότερα!

Η πιο πρόσφατη επιστημονική βιβλιογραφία τείνει να πιστεύει ότι το Ταμούζ (Θαμούζ) είναι το συριακό όνομα του Έλληνα θεού Άδωνη και ο Πάνμεγας είναι το επίθετό του, που σημαίνει ο μέγας . Το επιφώνημα που ακούστηκε στο πλοίο: «Famuz ho panmegas tefneke», δηλαδή «ο Φαμούζ ο πάνμεγας πέθανε», εξηγήθηκε πως απευθυνόταν προς τον τιμονιέρη, που όλως τυχαίως έτυχε να έχει το ίδιο όνομα: Φαμούζ !

Η “τυχαία” σύμπτωση του ονόματος του πηδαλιούχου με το όνομα του θεού και η παρεξήγηση που προκλήθηκε από τη διαίρεση της λέξης «πανμέγας» στα δύο έδωσε το έναυσμα για τον μύθο του θανάτου του Μεγάλου Πάνα. Ο στεναγμός που ακούστηκε στο πλοίο δεν ήταν παρά μια τελετουργική κραυγή στην ταφή του Ταμούζ, που ήταν μέρος της λατρείας του.

Ο “θάνατος του Πάνα” έπρεπε αναπόφευκτα να συμπέσει με κάποιο μεγάλο γεγονός που σηματοδοτεί το τέλος του “παγανιστικού” κόσμου. Η γνώμη που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις πεποιθήσεις του ευσεβέστατου Πλουτάρχου, κέρδισε, εδραιώθηκε σταθερά και έγινε γενικά γνωστή: ο Πάνας πέθανε την ημέρα και την ώρα της Γέννησης του Χριστού.

Σύμφωνα με τα “γραπτά” ο ιησούς ήρθε στον κόσμο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Καίσαρα Αυγούστου (Λουκάς 2:1), και όχι του Τιβέριου!!! Αλλά αυτό δεν εμπόδισε την εμφάνιση ενός κατασκευασμένου ψέματος! Κάτι ασήμαντες λεπτομέρειες !!!

Δεν αποτελεί πλέον μυστικό για τον κανέναν, πως τα αρχαία κείμενα των Ελλήνων σοφών έχουν παραχαραχθεί βάναυσα . Ο χριστιανικός όχλος, παρακινούμενος από τους “πατέρες της πίστεως” , έριχνε τα αρχαία συγγράμματα στην πυρά, χαρακτηρίζοντάς τα ως “βλάσφημα” και αταίριαστα με τα νέα ήθη. Πολλά από τα συγγράμματα, που γλίτωσαν την καταστροφή, ξαναγράφτηκαν από τους μοναχούς , που πρόσθεταν, αφαιρούσαν και άλλαζαν μερικώς ή και τελείως το περιεχόμενό τους. Τέτοια μεταχείριση είχαν υποστεί ακόμη και τα “δικά” τους κείμενα, τα λεγόμενα “θεόπνευστα”. 

Όλες οι πηγές , (ανεξαιρέτως) δίνουν την πληροφορία, πως οι χριστιανοί απολογητές, και ιδιαίτερα ο Ευσέβιος της Καισαρείας ασχολήθηκαν εκτενώς με μεγάλη προσοχή στην αφήγηση του Πλούταρχου για τον θάνατο του Πάνα, στην προσωπικότητα του οποίου συγκεντρωνόταν σύσσωμο το Ελληνικό Πάνθεον. Εφόσον το όνομά του στα ελληνικά σημαίνει «Παν», στην προσπάθεια να εκμηδενιστεί και να καταργηθεί η εθνική θρησκεία ,δημιουργήθηκε και διαδόθηκε ένα λογοπαίγνιο , πως μαζί μ’εκείνον έχουν χαθεί και  «όλοι οι δαίμονες». Έπρεπε να πεθάνουν και να ξεχαστούν οι αρχαίοι θεοί για να ανοίξει ο δρόμος για τον ερχομό και την εγκαθίδρυση του νέου. Χρειάστηκαν ωστόσο ατέλειωτοι αιώνες ,ανελέητοι διωγμοί και σφαγές των οπαδών της πατρώας θρησκείας, καταστροφές των ναών , των αγαλμάτων και των βωμών, κλείσιμο όλων των φιλοσοφικών σχολών , των θεάτρων, των γυμναστηρίων, κατάργηση των αθλητικών αγώνων, που ήταν αναπόσπαστο μέρος της εκάστοτε θρησκευτικής γιορτής.  

Οι παλαιοί  θεοί, ριζωμένοι στην ίδια την καρδιά της Φύσης, σε δέντρα και πηγές, ανάμεσα σε βράχους και στον άνεμο, στα ρυάκια και πελάγη , στον αιθέρα , τον ουρανό και την γη ,είναι ζωντανοί όσο ποτέ. Και ζουν για να ντροπιάζουν την Εκκλησία ,η οποία δεν κατάφερε να τους εξαλείψει.  Η ίδια η Εκκλησία έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό της: Πρώτα τους κήρυξε (τους θεούς) νεκρούς, αλλά μετά αναγκαστικά επανήλθε στο γεγονός ότι είναι ακόμα ζωντανοί και πρέπει να πολεμηθούν , διότι είναι “κακοί δαίμονες” . Σύμφωνα με οποιαδήποτε θρησκεία, οι θεοί είναι όντα αθάνατα. Οι χριστιανοί πρέπει να καταλαβαίνουν και να είναι προετοιμασμένοι, πως εφόσον “πέθαναν” οι αρχαίοι θεοί, τότε κάποτε θα πεθάνει και ο δικός τους θεός.

Και όταν αυτό θα συμβεί , η εκκλησία θα πρέπει να ανακηρύξει το σατανά άγιο, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την μακραίωνη ύπαρξή της. Χωρίς εκείνον, τον οποίον κατηγορούσαν για όλα τα ανθρώπινα πάθη και αδυναμίες, επιρρίπτοντάς του ευθύνη για τις αμαρτίες των ανθρώπων, δικαιολογώντας με αυτόν τον τρόπο τις αδυναμίες και την αδιαφορία του θεού τους, οι “ενάρετοι” παπάδες δεν θα είχαν άλλη απασχόληση από το να κυνηγάνε τους “άπιστους”. Εφόσον ο θεός τους είναι παντοδύναμος, γιατί δεν μπορεί να εξουδετερώσει τον σατανά ; Δεν μπορεί ή μήπως δεν θέλει ; Ο Δίας στην μυθολογία είχε νικήσει όλους τους εχθρούς του, που ήταν παντοδύναμοι και πολυάριθμοι !

Φυσικά, όταν ο Παυσανίας ταξίδεψε στην Ελλάδα περίπου έναν αιώνα μετά τον Πλούταρχο, διαπίστωσε ότι τα ιερά μέρη , τα σπήλαια και τα ιερά βουνά του Πάνα, αλλά και όλων των πατρώων θεών, εξακολουθούσαν να επισκέπτονται και να πραγματοποιούνται τελετές με θυσίες και γιορτές .

Ο Χριστιανισμός , ως θρησκεία των βοσκών της ερήμου, που βολόδερναν στην έρημο για σαράντα και πλέον χρόνια , στη διαμορφωτική του περίοδο, ερχόμενος αντιμέτωπος με τον ελληνικό πολιτισμό, αναγκάστηκε να πάρει πολλά στοιχεία (σχεδόν όλα) από την αρχαία θρησκεία, την οποία δεν ήταν σε θέση να πολεμήσει, διότι δεν είχε να αντιπαραθέσει απολύτως τίποτα, που να γινόταν δεκτό από τους Έλληνες με υψηλότατο πολιτισμικό επίπεδο. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και οι παραδόσεις χιλιετιών δεν καταργούνται ακόμη και με διατάγματα και ανελέητους διωγμούς. Η ίδια η λέξη ΘΕΟΣ στον χριστιανισμό δεν έχει καμία σχέση την έννοια του Έλληνα Θεού. Ωστόσο, όλες οι λέξεις, που χρησιμοποιούν οι ιερείς του χριστιανισμού, ακόμη και η ίδια η λέξη “ιερέας” είναι έννοιες της πατρώας ελληνικής  θρησκείας. 

Με τον όρο ο «Υιός του Θεού»  καταδίκασαν σε λήθη όλους τους Έλληνες γόνους των θεών και εγκαθίδρυσαν τον δικό τους “μεσσία”.

Ο οποίος μεσσίας, ήρθε στον κόσμο …χμμμμ, για να σώσει την ανθρωπότητα. Το εύλογο ερώτημα είναι , από ποιον να την σώσει ; Ένας λογικός άνθρωπος θα είχε καταλήξει στην σκέψη, πως θα μπορούσε να σώσει τον άνθρωπο αποκλειστικά και μόνο από τον τον …εαυτό του ! Εφόσον όλα γίνονται σύμφωνα με την δική του θέληση. Η φύση του Γιαχβέ , του θεού της βίβλου, εκφράζεται μέσα από τα έργα του Ησαΐα: «Από μένα είναι και το φως και το σκοτάδι και η ειρήνη και η κακία· εγώ είμαι ο Κύριος που τα δημιουργώ όλα αυτά».

Κύριο, πάντως οι Αρχαίοι μου πρόγονοι δεν είχαν!

 Ο “γιος ενός θεού” , λοιπόν, για τους Έλληνες είναι ένας απολύτως κατανοητός ορισμός, διότι οι Έλληνες τέτοιους έχουν πολλούς . 

Ποιος όμως είναι ο Σατανάς; Μα, εννοείται, πως και η δική του μορφή προκύπτει από την ίδια πάντα πηγή: από την αρχαία ελληνική θρησκεία!   Ο κερασφόρος θεός , μισός τράγος-μισός άνθρωπος και με οπλές ,φυσικά. 

Ποιον έχουμε στην πατρώα ; Μα και βέβαια, τον Πάνα! 

Γιατί δεν δόθηκαν στον Σατανά τα φτερωτά σανδάλια και το κηρύκειο του Ερμή, εφόσον έχουν σχέση με την μετακίνηση και την απόκρυφη δύναμη ; Ή, γιατί δεν ήταν, ας πούμε ο Κέρβερος, η Λερναία Ύδρα , η Σκύλλα ή η Χάρυβδη, ο Τυφώνας και άλλα όντα , προικισμένα με αρνητικές δυνάμεις , ως πρότυπα για τον σατανά ; Γιατί όχι ο Μινώταυρος, που έχει και αυτός διπλή φύση και μάλιστα, είναι και θνητός.

Γιατί ο Πάν ; Ο πάντα χαμογελαστός και ευδιάθετος . Το σύμβολο της Φύσης και της Ζωής ! 

Γιατί ο Παν έχει άμεση σχέση με τη ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ και την ΖΩΗ !!! Άρα, με την χαρά της ζωής !

Ούτε η τέχνη, ούτε η ανδρεία, ούτε το συναισθήματα, ούτε η δικαιοσύνη …Η γονιμότητα! Λαϊκιστή – η επιθυμία για τροφή και γονιμοποίηση. Δηλαδή, αυτό ακριβώς που περιφρονούσαν οι Χριστιανοί στον εθνισμό περισσότερο από όλα – τις ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΜΙΤΕΣ , ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ . Ο άμεσος αντίποδας στη χριστιανική «σωτηρία της ψυχής», στην «ταπείνωση και θανάτωση της σάρκας» και απάρνηση των εγκοσμίων ευχαριστιών (οι “άγιοι” ερημίτες είναι ένα ζωντανό παράδειγμα ). Κανένας χριστιανός, ωστόσο δεν ζητάει ταπείνωση και δοκιμασίες !

Οι Χριστιανοί “πατέρες” , μέσα στον παραλογισμό τους, δηλώνουν πως ο “παγανιστικός κόσμος” (έτσι οι τσοπάνοι ονομάζουν τον λαμπρό Ελληνικό πολιτισμό ) είναι δημιούργημα του Σατανά και περνούν αυτήν την σκέψη στους πιστούς τους . Η Ιστορία , όμως λέει το αντίθετο :  η φαντασία των χριστιανών δημιούργησε τον Σατανά , και μάλιστα με τα αθώα στοιχεία του παγανιστικού κόσμου. Οι θεοί, έχοντας χάσει τους ναούς και τους βωμούς τους, δεν πέθαναν, δεν εξαφανίστηκαν, αλλά μετατράπηκαν σε δαίμονες, (μια από πολλές εξαιρετικά κακοποιημένες και διαστρεβλωμένες έννοιες της αρχαίας θρησκείας).

Είναι γνωστό ότι η Χριστιανική Εκκλησία δεν τόλμησε να κάνει αυτό που έκαναν οι Εβραίοι σε μια ορισμένη περίοδο της θρησκευτικής τους ιστορίας: να απορρίψει απότομα και κατηγορηματικά την ύπαρξη ειδωλολατρικών θεών. Η Χριστιανική Εκκλησία δεν αρνήθηκε την ύπαρξη θεοτήτων – αν και παγανιστικές, ωστόσο θεότητες – παρά μόνο επέμενε στην πλαστότητα και την κακοήθειά τους.

Οι μύθοι των Ελλήνων αλλά και των μεταγενέστερων ρωμαίων ποιητών , ωχριούν μπροστά στα έργα των λογίων της εποχής του μεσαίωνα, με τις περιγραφές της χριστιανικής κόλασης , την φρίκη της “Αποκάλυψης” και τις ιστορίες των “πεσμένων αγγέλων”. Ο “καλοκάγαθος” και “δίκαιος” θεός ρίχνει στην κόλαση με το έτσι θέλω τον άνθρωπο, καταδικάζοντας τον στην ΑΙΩΝΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΜΕ ΤΑ ΦΡΙΧΤΑ ΚΑΙ ΑΣΤΑΜΑΤΗΤΑ ΒΑΣΑΝΗΣΤΉΡΙΑ ακόμη και για ασήμαντο ατόπημα. Κανονικά, κανένα νοήμον όν δεν θα’πρεπε να είναι οπαδός μιας τέτοιας θρησκείας. Αλλά ….

Το αξιοσημείωτο είναι πως αυτός, που εχθρεύεται την εμφάνιση του Πάνα , δεν νιώθει καμία ενόχληση, αντικρίζοντας το άγαλμα του κερασφόρου Μωυσή του Michelangelo.

Δεν απεχθάνεται και τις σκυθρωπές μορφές των εικόνων και με ευλάβεια προσκυνά για να φιλήσει την εικόνα του νομοθέτη των Ιουδαίων , από τη φυλή του Λεβί, τον συγγραφέα της «Πεντατεύχου» (Τα πέντε πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, η «Τορά» των Εβραίων). Του είναι οικεία η προσωπικότητα του Μωυσή, ενώ για τον Μίνωα , γιο του Δία, λέει πως πρόκειται για ανύπαρκτο πρόσωπο, “παραμύθι” δηλαδή .

Τι απέγιναν όλοι εκείνοι οι γενάρχες και οι ήρωες των Ελλήνων; Γιατί τόση άγνοια ; Τόση απέχθεια; Τόση αδιαφορία; Καμία απορία, κανένας προβληματισμός ή έστω περιέργεια ! Ο Αβραάμ και ο Ισαάκ στους ψαλμούς φαίνονται ως “άγιοι” προπάτορες …των Ελλήνων. Εφόσον, οι Έλληνες το επαναλαμβάνουν συνεχώς μαζί με τον παπά. Απόλυτη αποδοχή! Και αυτό επειδή αυτοί ,ο Μωυσής, η Σάρα , η Μάρα , η Θαμάρ, ο Λωτ και άλλοι πρωταγωνιστές της βίβλου, είναι οι μορφές της θρησκείας, η οποία αντικατέστησε την Ελληνική. Τον Μωυσή τον σεβόμαστε, και ας έχει αποκρουστική όψη, ενώ τον Πάνα όχι. Τον μισούμε και ίσως ως έθνος αισθανόμαστε και μία ενοχή , που δώσαμε την μορφή ενός θεού μας στον περιβόητο Σατανά. Μέχρι εκεί φτάνει το μυαλό και η εθνική συνείδηση του Έλληνα…Ή μάλλον, όχι του Έλληνα , που αρχίζει να συνειδητοποιεί την τραγική κατάσταση που βιώνει, αλλά του ρωμιού, που πεισματικά αρνείται να δεχτεί την αλήθεια. Δυστυχώς!

Ο Πάνας , εντωμεταξύ, αναβιώνει μέσα από τα έργα των ζωγράφων, των ποιητών και συγγραφέων. Και μαζί μ’αυτόν πολλά άλλα στοιχεία από την αθάνατη μυθολογία μας.

Η Αβέρνη με τα διάσημα νεκυομαντεία της , τα Τάρταρα , η φοβερή Στύγα , ο Χάροντας , ο Κέρβερος, ο ίδιος ο Άδης φυσικά, πρωταγωνιστούν σχεδόν σε κάθε έργο. 

 Ο Arthur Graf, στο άρθρο του για τη “Δαιμονολογία του Δάντη Αλιγκέρι” , επισήμανε ότι αυτό δεν ήταν  καινούργια “λογοτεχνική μόδα”. Και πως : “… Η συσσώρευση λαϊκών παραδόσεων και θρύλων ,που διατήρησαν τη μνήμη των παλαιών θεοτήτων για χιλιετίες σχεδόν αναλλοίωτη, δεν είχε ξεθωριάσει ούτε στο ελάχιστο“. Δεν είχε ξεθωριάσει η μνήμη, παρά τα εξαίσια ενδύματα των θεών μας , που από λευκά έγιναν  μαύρα.

Η ιστορίες αυτές και ιδικά του Σατανά ,γράφτηκαν από τους ίδιους “πατέρες” στους οποίους η εκκλησία οφείλει τον θρίαμβό της.

Ο δε Σατανάς δημιουργήθηκε “καλός”, ενσωματώνοντας αναγκαστικά στην προσωπικότητά του αρχικά όλα τα θετικά στοιχεία του Πάνα, αλλά αναπόφευκτα κατέληξε στα έγκατα της γης, πάνω στην οποία βάδιζε παλιά με ελεύθερο και σίγουρο βηματισμό του ο θεός της Φύσης .

Ο Σατανάς δεν περιπλανιέται στα βουνά και στα δάση ,μακριά από τις πόλεις και τα χωριά, σαν τον Πάνα.

Απεναντίας ! Είναι εκεί, όπου υπάρχει ο άνθρωπος, τον οποίον προσπαθεί να παρασύρει στην αμαρτία. Κάτι που δεν μπορούν να προσάψουν στον Έλληνα Πάνα. Η τρομερή σκιά του στο σούρουπο μεγαλώνει πίσω από τα τείχη των τεράστιων καθεδρικών ναών, διακρίνεται ανάμεσα στους ψάλτες της χορωδίας, κρύβεται στη σιωπή και στα σκοτεινά κελιά των μοναστηριών. Αυτός που παλιά γεννούσε ζωή και σκορπούσε χαρά και γέλιο, τώρα μεταμορφώθηκε σε κάποιον ,τον οποίον χαροποιεί η ενατένιση του θανάτου και τα βασανιστήρια . Είναι και αυτός παντοδύναμος και πανταχού παρών…

Δεν είναι όμως ο Πάνας ! Δεν είναι η Φύση ! Δεν είναι το Σύμπαν!!! 

Η προσωπικότητα του Πάνα δεν ξεχάστηκε ποτέ . Όπως και των υπολοίπων Ελλήνων θεών, άλλωστε!!! Από τον 18 αιώνα ο Παν γίνεται  μια ολοένα και πιο κοινή φιγούρα στη λογοτεχνία και την τέχνη. Από τις πλέον δημοφιλέστερες!  Η Patricia Merivale αναφέρει ότι μεταξύ 1890 και 1926 υπήρξε «μια εκπληκτική αναβίωση του ενδιαφέροντος για το “φαινόμενο  Πάνας” ». Εμφανίζεται σε ποίηση, μυθιστορήματα και παιδικά βιβλία, έργα τέχνης . Ακόμη σε ΜΠΑΛΕΤΟ !!! Είναι εντελώς αδύνατον να προσδιορίσεις τον πραγματικό αριθμό όλων αυτών των έργων. Είναι χιλιάδες!

Η δράση της όπερας διαδραματίζεται στην Ελλάδα των λατρεμένων μυθολογικών χρόνων. Ο νεαρός βοσκός Δάφνης και η φίλη του Χλόη οδηγούν ένα κοπάδι με πρόβατα και κριάρια. Πλησιάζουν σε ένα σκιερό σπήλαιο, στον βράχο πάνω από τον οποίο είναι σκαλισμένα αγάλματα τριών νυμφών. Μαζί με άλλους βοσκούς και βοσκοπούλες καταθέτουν στεφάνια στις βάσεις των αγαλμάτων, κάνουν σπονδές και χορεύουν θρησκευτικούς χορούς. Πολλοί νεαροί άντρες κοιτάζουν την όμορφη Χλόη, και τα κορίτσια τον Δάφνη. Εκτυλίσσονται σκηνές με έρωτες και ζήλιες .Ξαφνικά ακούγεται θόρυβος, κραυγές, ήχος όπλων. Εμφανίζονται μέσα από το δάσος, οι Μυτιληναίοι πολεμιστές που επιτίθενται, απαγάγουν τα κορίτσια, σκοτώνουν τους άντρες, σέρνουν μαζί τους τις κατσίκες και τα πρόβατα. Ο Δάφνης τρέχει να αναζητήσει τη Χλόη του. Την βλέπει να φεύγει ,καταδιωκόμενη από ληστές, και τους πολεμιστές να την αρπάζουν και να την παρασύρουν μαζί τους . Βρίσκει μόνο ένα μέρος από τα ρούχα της και συνειδητοποιεί ότι την απήγαγαν. Δακρυσμένος πέφτει στα πόδια των νυμφών. Οι προσευχές και τα δάκρυα του άτυχου αγοριού αγγίζουν τις θεές. Μία μία καταφτάνουν κοντά του και φωνάζουν για βοήθεια τον Πάνα. Και εδώ γίνεται το αποκορύφωμα : εμφανίζεται ο μεγάλος θεός Παν !!! Η Χλόη εντωμεταξύ , κλαίγοντας αναγκάζεται να χορεύει κάτω από τα χτυπήματα των μαστίγων και να διασκεδάζει τους απαγωγείς, πέφτοντας συνεχώς και παρακαλώντας τον Πάνα για βοήθεια. Εκεί ο καλοκάγαθος Πάν επιστρατεύει την τρομερή του ικανότητα να εμφυσήσει τρόμο στον εχθρό, προκαλώντας του ΠΑΝΙΚΌ! Οι απαγωγείς σκορπίστηκαν σαν τρελοί, χωρίς να ξέρουν πού να πάνε από τρομερά οράματα και την φρίκη του πανικού. Η Χλόη απελευθερώνεται. Τα δεσμά πέφτουν. Στο κεφάλι της εμφανίζεται ένα στεφάνι από κλαδιά πεύκου (σημάδι της προστασίας του Πανα). Με προσευχή και ευγνωμοσύνη σηκώνει τα χέρια της μπροστά στον εμφανιζόμενο θεό.

Το μπαλέτο “Δάφνης και Χλόη” οφείλει τη γέννησή του στη ρωσική τέχνη. Όσων αφορά το χορευτικό του κομμάτι. Το ίδιο σενάριο , όμως του μπαλέτου , με τους ήρωες της Ελληνικής Μυθολογίας , προέρχεται και αυτό από Ελληνική πηγή. Είναι το μυθιστόρημα κάποιου συγγραφέα , που αναφέρεται ως Long “Δάφνης και Χλόη”, που ήταν ένα απο τα δημοφιλέστερα στην Αναγέννηση και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Αννόβερο το 1605 και αργότερα στα γαλλικά το 1778. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη ζωή του συγγραφέα. Τα χρόνια της ζωής του είναι άγνωστα – οι ερευνητές διαφωνούν στον ορισμό του αιώνα, υποδεικνύοντας τον ΙΙΙ, τα μέσα του IV και ακόμη και τον V αιώνα. Είναι γνωστό μόνο ότι ο Λονγκ ζούσε στο ελληνικό νησί της Λέσβου, όπου διαδραματίζεται η δράση του μυθιστορήματος, και ζούσε σε ένα “παγανιστικό” περιβάλλον. Μια ποιμαντική ιστορία αγάπης, ειλικρινής και αφελής, μιλάει για τον βοσκό Δάφνη και τη βοσκοπούλα Χλόη, την ειδυλλιακή ζωή και τον έρωτά τους στους κόλπους της φύσης, έναν σύντομο χωρισμό και μια ευτυχισμένη ένωση υπό την αιγίδα των νυμφών και του θεού Πάνα. Η πρώτη παράσταση του μπαλέτου έγινε τον Μάιο του 1909, από μια ομάδα χορευτών μπαλέτου της Αγίας Πετρούπολης και της Μόσχας . Και την επόμενη χρονιά άρχισε η σεζόν στο Παρίσι του θιάσου του Sergei Diaghilev, που κατέπληξαν τους Γάλλους με μια εντελώς νέα αισθητική της παράστασης.

Ο Joseph Maurice Ravel (Ραβέλ) περιέγραψε το ύφος του μπαλέτου του ως εξής: “Σε αυτό το έργο, αποφάσισα να δημιουργήσω μια μεγάλη μουσική παράσταση, στην οποία δεν προσπάθησα τόσο να αναστήσω τον γνήσιο μύθο της αρχαιότητας , όσο να επισφραγίσω στο έργο μου την υπεροχή και το κάλλος της Ελλάδας των ονείρων μου !!! “

ΚΑΙ , ΝΑΙ , Ο ΠΑΝΑΣ ΔΕΝ ΠΕΘΑΙΝΕΙ !!! Ο θεός , ολοζώντανος στις ψυχές των Ελλήνων, ζει και βασιλεύει στην παγκόσμια λογοτεχνία και τις τέχνες.

 << “Πέθανε , πέθανε ο μεγάλος Πάν “ ! Αυτή η κραυγή έχει ηχήσει από άκρη σε άκρη σε όλη την υπέροχη γη των θεών, που μεταμορφώθηκε σε άχαρη χώρα με τα διάσπαρτα θλιμμένα λείψανα του λαμπρού παρελθόντος . Αλλά για εμάς, τους ανθρώπους του 19ου αιώνα, που περιμένουμε στο λυκόφως ένα νέο άγνωστο ακόμη ήλιο, προσδοκώντας πως ο Μεγάλος Πάνας , που “πέθανε”  πριν από δεκαπέντε αιώνες, θα αναστηθεί σύντομα ξανά…>> D.S. Merezhkovsky. ( Ο Ντμίτρι Μερεζκόβσκι, Ρώσος μυθιστοριογράφος, ποιητής, θρησκευτικός στοχαστής και κριτικός λογοτεχνίας. )

Και αναστήθηκε ! Αληθώς ανέστη ο θεός Πάνας μετά από τον μακρόσυρτο βασανιστικό μεσαίωνα με τον σκοταδισμό και φρικαλέα εγκλήματα της εκκλησίας και της ιεράς εξέτασης, όπως ανασταίνεται η φύση μετά από μακρύ βαρύ χειμώνα. Ο μεγάλος Θεός Πάνας εμφανίστηκε στη λογοτεχνία  του 19ου-20ου αιώνα σε πολλά και διαφορετικά λογοτεχνικά είδη : ποίηση και πρόζα, ρομαντισμός , ερωτισμός και παρακμή, με την αναβίωση αρχαίων προτύπων, νέες πολιτιστικές ιδέες, σε μυθιστορήματα τρόμου. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο οι ποιητές και οι συγγραφείς στράφηκαν σε αυτόν και συνέβαλαν σε  αναβίωση της τόσο ιδιαίτερης εικόνας του . 

Γιατί ειδικά ο Παν ; Τι είναι αυτό στην προσωπικότητά του , που πράγματι είναι εξαιρετικά σημαντικό ; Γιατί σε όλα ανεξαιρέτως τα έργα αναφέρεται αποκλειστικά ως ΜΕΓΑΣ ΘΕΟΣ ΠΑΝ !!!

Ο Πάνας είναι ένα από τα πρώτα -αν όχι το πρώτο- μυθολογικό πλάσμα που ήρθε στην παγκόσμια λογοτεχνία  και δεν έφυγε ποτέ από αυτήν. Δεν έχει κανένα απολύτως νόημα να αναφέρω εδώ τους συγγραφείς, που ασχολήθηκαν με την προσωπικότητά του. Είναι τόσοι πολλοί, που εκ των προτέρων δεν υπάρχει δυνατότητα να βρεθούν και να αναφερθούν όλοι. 

Ο Πάνας εμφανίζεται και αναστατώνει την φαντασία των σύγχρονων καλλιτεχνών και λογίων. Ήταν η αναβίωσή του , που βοήθησε να βρουν και τα ξωτικά τον δρόμο της επιστροφής . Και αποδείχθηκε ότι οι μορφές της κελτικής μυθολογίας φαίνονται το ίδιο  φυσικές και γοητευτικές στο φόντο των καταπράσινων λόφων της Αγγλίας και της Ιρλανδίας με  τις εικόνες από τα ιερά μέρη της  αρχαίας Ελλάδας. Άλλωστε, υπάρχει άρρηκτος δεσμός μεταξύ τους.

<<Ο κόσμος μας ,όπως τον διδάσκουν οι φιλόσοφοι και οι μύστες, είναι απατηλός και κρύβει την αληθινή πραγματικότητα, και μόνο οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τι σημαίνει να “ αφαιρείς το κάλυμμα”. Το έλεγαν ΕΝΑΤΕΝΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΑΝΑ >>, διάβασα μια μυστηριώδη φράση σε ένα κείμενο…

Πολλοί είναι οι συγγραφείς, που με τον ή τον άλλον τρόπο προσπάθησαν να “αφαιρέσουν το κάλυμμα”. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον η επίδραση του θεού στην ιδιοσυγκρασία του εκάστοτε λογοτέχνη. Άλλους χαροποιεί η τόσο ασυνήθιστη μορφή του και του αφιερώνουν Ύμνους , δοξάζοντας με αυτόν τον τρόπο την ζωντάνια και το απρόβλεπτο της φύσης. Άλλους , αντιθέτως, εξοργίζει και τρομάζει ,και η φαντασία τους πλάθει εξαιρετικά πολύπλοκες καταστάσεις με τον Πάνα να πρωταγωνιστεί στα πιο ακραία και ανατριχιαστικά μυθιστορήματα τρόμου. Αξίζει να αναφερθεί το μυθιστόρημα τρόμου “The Great God Pan” (1894) “Ο Μέγας Θεός Πάν” , του Arthur Machen, που είναι ένας από τους πιο διάσημους πρώιμους εκπροσώπους του είδους του τρόμου .

Ο Howard Phillip Lovecraft , ( Λάφκραφτ) αξεπέραστος στα έργα τρόμου, γράφει με μεγάλη δόση ειρωνείας για το μυθιστόρημα του Machen: «Η γοητεία αυτής της ιστορίας είναι δύσκολο να μεταδοθεί. Κανείς δεν έχει περιγράψει ακόμα την απεριόριστη φρίκη που διαπερνά όλες τις παραγράφους, από την πρώτη έως την τελευταία, όπως ο κύριος Machen, αποκαλύπτοντας σταδιακά το νόημα των υπονοούμενων του.. ​​Ένας ευαίσθητος αναγνώστης θα προσεγγίσει τις τελευταίες φράσεις με δικαιολογημένο φόβο και επιθυμία να επαναλάβετε τα λόγια ενός από τους χαρακτήρες: «Αυτό είναι πολύ απίθανο, πολύ τερατώδες. Τίποτα τέτοιο δεν πρέπει να είναι στον ήρεμο κόσμο μας… Όχι, φίλε μου, αν αυτό είναι δυνατόν να συμβαίνει , η ζωή στη γη θα γίνει εφιάλτης». Οι προσεγγίσεις των συγγραφέων και η πλοκή των έργων είναι τόσο διαφορετικές!

«Να υπολογίζεις πολύ προσεκτικά τους κινδύνους, ν’ ακούς πολύ προσεκτικά τις απειλές που είναι αδιάκοπες στη νικηφόρα μουσική του κόσμου, να τραβάς  το χέρι σου από το τριαντάφυλλο εξαιτίας των αγκαθιών και  από τη ζωή ,εξαιτίας του θανάτου: αυτό σημαίνει να φοβάσαι τον Πάνα” , γράφει ο R. L. Stevenson. “Flute Pan”, (1878).

Και, όντως, υπήρξαν και αυτοί, που τον φοβούνταν , όπως φοβάσαι κάτι τελείως άγνωστο, και ο φόβος τους αναβλύζει από τα συγγράμματά τους….

<< Ίσως δεν θα τολμούσα ποτέ να σηκώσω τα μάτια μου, αλλά το μελωδικό κάλεσμα του  αυλού ακουγόταν τώρα ακόμα πιο έντονο, αγέρωχο και μαγευτικό… Ήταν αδύνατον να αντισταθώ και να μην αναζητήσω την πηγή , ακόμα κι αν ο ίδιος ο θάνατος  να παραμονεύει. Αφουγκραζόμουν και κοιτούσα γύρω μου, περιμένοντας τη στιγμή που θα έβλεπα με τόλμη αυτό, που δεν έπρεπε να δει ένας θνητός. Σήκωσα αργά το κεφάλι… Και εκεί, μέσα στην απίστευτη αγνότητα της αυγής , ανάμεσα στο ξεφάντωμα των λουλουδιών και των χρωμάτων της άγριας ζωής, συνάντησα τα μάτια του.  Περιεργάστηκα προσεκτικά το πρόσωπό του. Το βλέμμα μου γλίστρησε πάνω σε γυαλιστερά  σπειροειδή κέρατα ,δύο λαμπερά  χαρούμενα μάτια και ένα στοργικό χαμόγελο, που ανασήκωνε τις γωνίες των χειλιών του.  Τα δυνατά μυώδη χέρια του ήταν σταυρωμένα στο στήθος του και τα εύκαμπτα δάχτυλά του  κρατούσαν την σύριγγα , που μόλις είχε κατεβάσει από τα χείλη . Τα δασύτριχα πόδια του ήταν απλωμένα στο γρασίδι και κοντά στις οπλές του κοιμόταν βαθιά ένα κουλουριασμένο μικρό μαλλιαρό ζωάκι . Μία ολοζώντανη εικόνα, πέρασε αστραπιαία  με το θαυμαστό όραμα πάνω στο φόντο του πρωινού ουρανού. Πέρασε και διαλύθηκε στην αχλή της πραγματικότητας … Η ανάμνηση όμως χαράχτηκε βαθιά στην μνήμη  και το βλέμμα του, γεμάτο μυστήριο και ήρεμη δύναμη, αναδύεται συχνά  μπροστά μου . Τον είδα , και συγκλονίστηκα! Ολόκληρη η οντότητά του εκπέμπει Ιερό Δέος και όχι σκοτεινό φόβο. ΤΟΝ ΕΙΔΑ ΚΑΙ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΏ ΝΑ ΖΩ , συνειδητοποιώ με έκπληξη…  Θα’ πρεπε να είχα τρομάξει…Θα’ πρεπε να είχα πεθάνει !  Όμως ήταν ο Παν ! Ο Φίλος , ο Θεός , το Σύμπαν !!! >>

Οι λάτρεις της μουσικής αλλά και της λογοτεχνίας , αφού διαβάσουν αυτό το απόσπασμα, θα θυμηθούν αμέσως το πρώτο άλμπουμ των Pink Floyd – “The Piper at the Gates of Dawn”- “Αυλητής στις πύλες της αυγής “. Και οι θαυμαστές του συγκροτήματος θα προσθέσουν ότι ο Syd Barrett ονόμασε έτσι τον δίσκο , εμπνεόμενος από το ομώνυμο κεφάλαιο του βιβλίου του Kenneth Graham “The Wind in the Willows” – “Ο άνεμος στις ιτιές”. Με το άλμπουμ αυτό το συγκρότημα έγινε διάσημο! Οι ήρωες του έργου έλκονται από την υπέροχη μουσική σε ένα ξέφωτο στη μέση ενός νησιού. Και σκέφτεται ο καθένας τους : «Εδώ κατοικούν τα όνειρά μου στο τραγούδι, εδώ έπαιζε αυτή η μουσική για μένα. Σε αυτόν τον ιερό τόπο και πουθενά αλλού δεν θα Τον συναντήσω!». Και εμφανίζεται ο μεγάλος θεός Πάνας, Φίλος και Βοηθός, η ίδια η ψυχή της Φύσης.

Χωρίς καμία, μα καμία υπερβολή, ο ιδρυτής των Pink Floyd , o Syd Barret είναι η πιο αμφιλεγόμενη και ιδιαίτερη προσωπικότητα ανάμεσα σε πιο διάσημους τραγουδιστές παγκοσμίως! Εξαιρετικά φιλικός και αγαπητός σε όλους ,έγραφε τα τραγούδια με απίστευτη ευκολία .Είναι σαν οι μορφές και οι ήχοι να έβγαιναν από το μυαλό του από μόνα τους και ακαριαία. Όμως σε δύο κιόλας χρόνια δεν θα μπορεί πλέον να ανταπεξέλθει σε αυτή τη ορμητική ροή και, προσπαθώντας με κάποιο τρόπο να την περιορίσει, δεν θα καταφέρνει να γράψει ούτε μια γραμμή χωρίς προμηθεϊκό μαρτύριο. Όπως και οι περισσότεροι τραγουδιστές έχει ξεκινήσει από πολύ νέος τα ναρκωτικά. Και λένε, πως κι εδώ ξεχώριζε απ’όλους, διότι αποφάνθηκε ο πιο ευάλωτος. Απο την παιδική ηλικία τον απασχολούσε η προσωπικότητα του Πάνα και έλεγε συχνά πως ακούει την «φωνή του θεού Πανα» . Και από το 1967 ο Πάνας σαν να βρισκόταν συνεχώς δίπλα του, παρακινώντας τον να βυθίζεται για ώρες στις πιο απόκρυφές του σκέψεις και να δημιουργεί!

Το τραγούδι αυτό χαιρετίστηκε ως σημαντικό ήδη από την εποχή του (Αύγουστος του 1967), αποκτώντας ένα δαφνοστεφανωμένο στάτους (όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ένα site) στα 55 χρόνια που κύλησαν έως τις δικές μας ημέρες. Ο αυλητής , ο Piper δηλαδή, είναι ένας θεός , που παίζει τον αυλό του το ξημέρωμα. Γιατί κάποιος Έλληνας θεός και όχι κέλτικος; Γιατί όχι ο Δίας, ας πούμε, ή ο Απόλλωνας, που είναι θεός της Μουσικής ; Και όμως, ο θεός που επηρέασε σε μέγιστο βαθμό την ψυχοσύνθεση του Barret ήταν ο Μέγας Θεός Παν!!! Ο εκκεντρικός μουσικός υποστήριζε ότι ο ίδιος είχε συναντήσει τον Πάνα και κουβέντιαζε μαζί του , και μάλιστα περισσότερες από μία φορές και πως το πνεύμα του δάσους μπήκε μέσα του, φανερώνοντάς του μια εικόνα για τα μονοπάτια που ακολουθεί η φύση.

Φυσικά, εδώ είναι ξεκάθαρα η επίδραση των παραισθησιογόνων. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο πως ο Παν ήταν ένας από τους λίγους θεούς που εμφανίστηκαν στους ανθρώπους ήδη από τους ιστορικούς χρόνους.

Το μυθιστόρημα του Ανατόλ Φρανς «Rise of the Angels», “Η ανταρσία των αγγέλων” εκδόθηκε το 1914 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Ωστόσο, η Καθολική Εκκλησία ήταν εξαιρετικά δυσαρεστημένη με τον αντιθρησκευτικό προσανατολισμό του μυθιστορήματος και το συμπεριέλαβε στο Ευρετήριο των Απαγορευμένων Βιβλίων. Στην τσαρική Ρωσία, η λογοκρισία απαγόρευσε το μυθιστόρημα, χαρακτηρίζοντάς το ως «βλάσφημο».

Κάποια από τα βιβλία των ξένων συγγραφέων υπάρχουν στο διαδίκτυο προς πώληση με μικρή περιγραφή της πλοκής του έργου και κάποια άλλα είναι διαθέσιμα σε μορφή pdf και σε on line ανάγνωση. Εννοείται, πως διάβασα μερικά από εκείνα, που τράβηξαν την προσοχή μου.

Δυστυχώς, δεν μπορώ να αναφέρω σε ένα άρθρο όλα τα αποσπάσματα από τα έργα , που φανερώνουν τον αμέριστο θαυμασμό για τον Ελληνικό πολιτισμό γενικά και την προσωπικότητα του Πανα ειδικά . Ένα όμως από αυτά με είχε συγκλονίσει και θεωρώ πως αξίζει να αναφερθεί …

<< Στεκόμουν μπροστά σε μια αλυσίδα από όμορφα βουνά, απλωμένα σε ημικύκλιο. Νεαρό πράσινο δάσος τα σκέπαζε από πάνω μέχρι κάτω.

Ολοζώντανη η φύση ! Καταπράσινες οι πλαγιές, ολάνθιστες ! Χρώματα ζωηρά  και εξαίσιες ευωδιές γαργαλούν ευχάριστα τις αισθήσεις μου.  Ο νότιος ουρανός έλαμπε με διάφανο γαλάζιο από πάνω τους. Καυτός ήλιος από ψηλά έπαιζε με τις ακτίνες. Και κάτω, μισοσκέπαστα στο γρασίδι, φλυαρούσαν τα ορμητικά ρυάκια.

Και θυμήθηκα έναν παλιό μύθο για το πώς ενώ ένα ελληνικό πλοίο διέσχιζε το Αιγαίο, ακούστηκε μία μυστηριώδη κραυγή : “Πέθανε ο μεγάλος Παν”…

Δεν δεχόμουν  τον ΘΑΝΑΤΟ ! Τον απέρριψα ! Και μου ήρθε μια ξαφνική ιδέα : και αν φωνάξω κι εγώ με όλη μου την δύναμη ;;;

Και έβγαλα από μέσα μου μια κραυγή, που με έπνιγε :

– Ανάσταση! Ο Μέγας θεός Πάνας αναστήθηκε !

Και , ω θαύμα !!!  Ως απάντηση στο επιφώνημά μου, ένα έντονο θρόισμα των χόρτων ακούστηκε ξαφνικά, ένας παφλασμός των κυμάτων διατάραξε την γαλήνια επιφάνεια της θάλασσας, ένα δυνατό γαργαριστό γέλιο σάρωσε τις πλαγιές των καταπράσινων  βουνών, χαρούμενες φωνές γέμισαν όλο το χώρο , σώματα και σκιές φάνηκαν πίσω από τα ψηλά δέντρα. Ένας βιαστικός κρότος ελαφρών βημάτων ακούστηκε και μέσα από το πράσινο αλσύλλιο άστραψε η μαρμάρινη λευκότητα των κυματιστών χιτώνων πάνω στα ζωντανά θερμά σώματα… Νύμφες, Δρυάδες και Αμαδρυάδες,  Βάκχες και Μαινάδες , Σάτυροι και Σειληνοί, στολισμένοι με στεφάνια ξεχύθηκαν από τα ύψη στον κάμπο…Οι ντροπαλές Νηρηίδες αναδύθηκαν από τον βυθό της θάλασσας…Φάνηκαν μονομιάς και πλημμύρισαν με την παρουσία τους όλη την πεδιάδα.

“Αναστήθηκε! Ο μέγας Παν ανέστη!”, βρυχούνταν οι νεαρές φωνές. 

Αστραφτερά χαμόγελα , πιο λαμπερά και από τον ήλιο ! Μουσική, κίνηση , χορός – πιο παιχνιδιάρικα κι από τα ρυάκια που κρύβονται μέσα στο γρασίδι. 

Οι μπούκλες από τα θεϊκά κεφάλια των νυμφών και των μουσών χόρευαν πάνω στις δυνατές πλάτες , τα λεπτά χέρια ύψωναν στεφάνια και τύμπανα , και γέλιο, σπινθηροβόλο, ολυμπιακό γέλιο ακουγόταν σε όλη την πεδιάδα…

Μια επιβλητική μορφή ξεχώριζε από όλο το πλήθος. Είναι πιο ψηλή , πιο δυνατή και η πιο όμορφη από όλες ! Μια φαρέτρα πίσω από τους ώμους της, ένα τόξο στα χέρια , μια ασημένια ημισέληνος του φεγγαριού στόλιζε το θεϊκό κεφάλι της …

“ Άρτεμις !!! Εσύ είσαι;”

Και ως που να ξεφωνίσω το όνομά της μες στην τρελή χαρά , η θεά ξαφνικά σταμάτησε … Και αμέσως, μετά από αυτήν, σταμάτησαν οι πάντες. Το δυνατό γέλιο πάγωσε.  

Είδα το πρόσωπο της ξαφνικά να χλωμιάζει θανάσιμα και να μουδιάζει το δυνατό θεϊκό κορμί. 

Είδα τα χέρια της να πέφτουν και να κατεβάζουν τα όπλα , με τα οποία άναβε το φεγγάρι . Τα πόδια της να γίνονται πέτρα. Μία  έκφραση βουβής φρίκης σχηματίστηκε στο υπέροχο πρόσωπο…Με ορθάνοιχτα τα μάτια κοιτούσε  μακριά μπροστά της…

Τι έβλεπε η πανέμορφη θεά  ; Τι ήταν αυτό, που της προκάλεσε τόση απόγνωση ;

Γύρισα προς την κατεύθυνση που κοιτούσε…

Στην άκρη του ουρανού, πέρα ​​από τη χαμηλή γραμμή των αγρών, ένας μαύρος σταυρός έριχνε την σκοτεινή σκιά του πάνω στην λευκή πλάτη της χριστιανικής εκκλησίας . Εκείνον κοιτούσαν τα γαλάζια μάτια της θεάς. Ένα σύμβολο βασανιστηρίων και θανάτου.

Άκουσα πίσω μου έναν ανομοιόμορφο, μακρόσυρτο αναστεναγμό, σαν το φτερούγισμα μιας σπασμένης χορδής. Κι όταν γύρισα πάλι, δεν έμεινε ίχνος από τις νύμφες… Αντίκριζα πλέον μόνο ένα γκρίζο τοπίο . Οι λευκοί χιτώνες των νυμφών φέγγιαζαν  ανάμεσα σε ξερούς κορμούς των δέντρων, ώσπου χάθηκαν τελείως από το δακρυσμένο βλέμμα μου και μόνο οι ανέμελες μπούκλες των Νηρηίδων έπλεαν ακόμη πάνω στην ταραχώδη πια επιφάνεια της  θάλασσας , μέχρι να εξαφανιστούν τελείως και αυτές….

Ω, ΘΕΟΙ ! ΠΟΣΟ ΜΕ ΠΟΝΕΣΕ ΑΥΤΗ Η ΦΥΓΗ !…. >> 

Είναι οι “Νύμφες” του Ιβάν Τουργκένεβ , ενός Ρώσου συγγραφέα. Το αξιοσημείωτο είναι πως σχεδόν ολόκληρο το σκηνικό αυτό υπάρχει και στο έργο του Χάινριχ Χάινε, ενός από τους σημαντικότερους Γερμανούς ποιητές του 19ου αιώνα και η «χορωδία των νυμφών προς τιμήν του Μεγάλου Πάνα» διατηρήθηκε και στο δεύτερο μέρος του “Φάουστ” του διάσημου Γκαίτε. Στους στίχους του Όσκαρ Ουάιλντ μπορει κανείς να διακρίνει την μελαγχολία του συγγραφέα για την χαμένη εποχή των μύθων, όπου αναφέρει τον Πάνα και τις Νύμφες , όταν πλέον δεν υπάρχει:  “… ο χορός των νυμφών στο δάσος και οι μέρες περνούν σαν θλιβερή φθινοπωρινή ημέρα”…  «Ο νέος μας κόσμος είναι γκρίζος και άχαρος … Παλιά ακουγόταν τελείως διαφορετικά το φλάουτο του Θεού.»

Ένα από τα βιβλία τράβηξε την προσοχή μου με το ασυνήθιστο τίτλο του “Σατυρέσσα” και εκμεταλλεύτηκα την δυνατότητα να το διαβάσω on line. Αρχικά, δεν το βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και όσο διάβαζα, περίμενα να βρω κάποιο σασπένς. Όχι πως δεν υπήρχαν δραματικές σκηνές, αλλά ίσως περίμενα κάτι άλλο από ένα έργο με τόσο ιδιαίτερό τίτλο….Και όμως : Πέρασαν πολλές μέρες και η ηρωίδα με το υπέροχο δυνατό και ψηλό κορμί , μακριά κατάξανθα μαλλιά και υπέρλευκη γούνα στα τραγίσια πόδια της , δεν λέει να φύγει από το μυαλό μου, κάνοντας την σκέψη να επιστρέφει ξανά και ξανά στην Σατυρέσσα. Η μοίρα της ήταν πραγματικά τραγική. Παρουσιάζεται ως κόρη του Πάνα και της θεάς Αρτέμιδας. Ο συγγραφέας βασίστηκε στην γνωστή ιστορία της ένωσης του Πάνα με την Σελήνη. Η Άρτεμις, ως σεληνιακή θεά και αυτή, ταυτίστηκε εδώ με την ίδια τη Σελήνη. Κάποτε, την στιγμή μιας αδυναμίας, που κατάφερε να της επιφέρει με κάποιον τρόπο ο Πάνας, ακούμπησε το κουρασμένο σώμα της πάνω σε έναν κάτασπρο μεγαλόσωμο πανέμορφο τράγο και αποκοιμήθηκε. Ήταν ο Πάνας !

Η κόρη, που γεννήθηκε αργότερα δεν έζησε κοντά στην μητέρα της, που είχε ορκιστεί να παραμένει παρθένα . Σε μία και μοναδική συνάντηση μαζί της την παρακάλεσε να την αναγνωρίσει ως κόρη και παραπονέθηκε για τα άκρα της, που δεν ήταν ίδια με τα πανέμορφα πόδια της θεάς-μητέρας της. Δεν μπορούσε η θεά να κάνει το χατίρι της κόρης. Έτσι εκείνη δεν γνώρισε την στοργή και την αναγνώρισή της . Με αποτέλεσμα , να μεγαλώσει ως ένα πανέμορφο μεν, σκληρό δε πλάσμα, που δεν δίσταζε να σκοτώνει άλλα πλάσματα . Απέκτησε πολλούς εχθρούς και βρήκε τον τραγικό θάνατο από τα χέρια των εξαγριωμένων Κενταύρων, τον σύντροφο των οποίων είχε σκοτώσει η ίδια κάποτε.

Σε κάποιο άλλο έργο που είχα διαβάσει και που μου έκανε εντύπωση, ο Πάνας δεν ήταν ανάμεσα σε πρωταγωνιστές, όμως η παρουσία του ήταν αισθητή με έναν ιδιαίτερο τρόπο σε όλη την πλοκή του έργου ως προσωποποίηση της ίδιας της Φύσης.

Στο ρομαντικό έργο του “Ύμνος εις Πάνα” ο  Percy Bysshe Shelley (1792-1822) βάζει τον ίδιο τον Πάνα να λέει το μελαγχολικό του τραγούδι για την γαλήνη που επιβάλλει στην Φύση με τις μελωδίες του , όταν σιωπούν οι θάλασσες και οι άνεμοι , οι Νύμφες και οι Σάτυροι , ακόμη και ο ίδιος ο Απόλλωνας, υποταγμένοι όλοι στην λύπη του για την Σύριγγα.

Η Βρετανίδα ποιήτρια Ελίζαμπετ Μπάρεττ, ετοιμοθάνατη λίγο πριν το τέλος της, στο έργο της “Σύριγγα” , ενώ περιγράφει την τρομερή δύναμη και την ικανότητα του Πάνα να προκαλεί πανικό, χωρίς να ανοίξει καν το στόμα του, γράφει στην συνέχεια πόσο λυπήθηκε την Σύριγγα , που αγάπησε : ” “….Είναι πράγματι θεός, Και θεός μεγάλος, Αφού τον λυπεί ακόμη και το καλάμι αυτό που μαδήθηκε, που για αιώνες δεν θα θροΐζει πια δίπλα στο ποτάμι…”

Πολύ αργότερα ο Ρόμπερτ Μπράουνινγκ , σύζυγος της Μπάρρετ, θα ακολουθήσει τα βήματα της γυναίκας του και θα γράψει κι αυτός ποίημα για τον Πάνα. Το “Pan and the Moon” στο οποίο διηγείται τον μύθο της αποπλάνησης της Σελήνης, απορρίπτει κάθε ρομαντισμό : όχι αποπλάνηση, λέει – βιασμός. ” Θηρίο είναι από την φύση του ο μεγάλος Παν…” Ποιος τον ξέρει τον άνθρωπο και τι απωθημένα κουβαλάει….

Στην Ελλάδα πάντως υπήρχε το σπήλαιο επί του Λυκαίου Όρους  , που φιλοξενούσε την συλλατρεία του Πάνα με την Θεά Σελήνη. 

Ο νεοπλατωνιστής Πορφύριος στο “Περί Άνδρων” αναφέρει μια σπηλιά στην Αρκαδία , αφιερωμένη στον Πάνα και την Σελήνη. Η κοινή παρουσία των δύο θεών είναι τελείως φυσική , εφόσον η γενέτειρα και των δύο θεωρείται η ιερή Αρκαδία.

Οι πρόσεληνοι Αρκάδες θέλουν στις παραδόσεις τους τον αρχέγονο θεό της Φύσης να φέρει στην ζωή τους την Σελήνη, η οποία από’δω και στο εξής θα φώτιζε με το απαλό ασημένιο φως τις νύχτες τους, διώχνοντας τον φόβο από τις καρδίες τους.

Ο Πορφύριος αναφέρει την σπηλιά σαν ανάμνηση μιας άλλης εποχής , που ο άνθρωπος δεν ήξερε ακόμη να αναγείρει ναούς στους θεούς του. Ο δε Παυσανίας στις περιγραφές του αναφέρει πολλά ιερά, βωμούς , άλση και ακόμη και ναούς του Πάνα, διάσπαρτες στην Αρκαδία αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στην Τροιζήνα, λέει , που είναι βέβαια κοντά στην Αρκαδία, υπάρχει ένα τέμενος , αφιερωμένο στον Πάνα τον Λυτήριο. (ΙΙ 32,6 / ΩΙΙΙ 31,3,4)

Ο Ελληνικός μύθος είναι ένας τρόπος να δίνεις νόημα σε έναν κόσμο χωρίς νόημα. 

«Η ευλογία του Πανα», που αναζητούν οι άνθρωποι, που γνωρίζουν την φύση του θεού, σημαίνει επιστροφή στη βαθύτερη αρχαιότητα, σε σύγκριση με την οποία ολόκληρος ο ανθρώπινος πολιτισμός των τελευταίων δεκαεννέα αιώνων δεν είναι παρά μια προσωρινή παρέκκλιση.

Οι αρχαίοι θεοί των Ελλήνων έρχονται στον κόσμο μας σε έργα τέχνης , που στολίζουν τις πόλεις, τις πλατείες και τα πάρκα όλου του κόσμου, παρασύροντάς μας στον δικό τους συναρπαστικό κόσμο.

Οι μορφή του Πάνα υπάρχει και στην αρχιτεκτονική και κοσμεί τα σύγχρονα οικοδομήματα . Το κτήριο που στεγάζει μία τράπεζα και ταχυδρομείο στην Piazza Tommaseo (Via Francesco Pozzo 2), στην Γένοβα της Ιταλίας :

Ο Μεγάλος Θεός Παν (cast 1898–1899) είναι ένα χάλκινο γλυπτό του Αμερικανού γλύπτη George Gray Barnard. Από το 1907, αποτελεί μέρος της πανεπιστημιούπολης του Πανεπιστημίου Κολούμπια στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης.

Φαντάζομαι την αντίδραση των χριστιανών στην Ελλάδα μπροστά σε τέτοιο θέαμα!

Το γλυπτό εμπνεύστηκε από ένα ποίημα του Ralph Perry, εκδότη της επετηρίδας του 1916, The Columbian. Και μεταξύ άλλων, λέει τα εξής :

” Όλο το μεγαλείο που είναι μέσα μας, όλη η δόξα που μας διατρέχει,
Και το πνεύμα που μας εκφράζει είναι νιότη και φιλοδοξία:
ΝΑΙ,ΘΑ ΖΗΣΟΥΜΕ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑ ΘΕΟ ΠΑΝΑ! ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΕΓΑΣ ΠΑΝ !!!“

Έλληνες , ακούτε ; Όλο το Συμ-παν υμνεί τον Πάνα!!!

O Πάνας είναι ο αντίποδας των πουριτανικών βικτωριανών εθίμων, της σύγχρονης υποκρισίας και του καθωσπρεπισμού. Για όλη την πολιτισμένη ανθρωπότητα ο Πάνας είναι η λαχτάρα για τη χαμένη παιδική ηλικία της και το πάθος για την Ελληνική Αρχαιότητα.
Είναι όμως μάταιο να το εξηγήσεις αυτό στον σημερινό Έλληνα , που ζει στην εποχή της προσποιητής ηθικότητας , πως η εποχή του Πάνα ήταν το λίκνο της αθωότητας, ξένης προς τη σύγχρονη διαφθορά, που βαραίνει τη χριστιανική συνείδηση ​​της αμαρτίας.

Όλη η μοντέρνα τέχνη αρχίζει να φαίνεται κατανοητή και σπουδαία όταν ερμηνεύεται ως μια προσπάθεια να ενσταλάξει τoν νέο κόσμο σε έναν αρχαίο . Και φυσικά, εννοούμε τον Αρχαίο Ελληνικό! Υπάρχουν και φωτεινά μυαλά, απαλλαγμένα από τις δεισιδαιμονίες της σκοταδιστικής θρησκείας.

Ο υποτιθέμενος θάνατος του Πάνα δεν ήταν απλώς η παύση της αρχαίας λατρείας, η “ανωτερότητα” μιας νεοφερμένης πίστης, η έκλειψη δοκιμασμένων στο χρόνο θρησκευτικών μορφών, αλλά μια έκφραση της ελπίδας ότι η Φύση θα εξαφανιζόταν και η ζωή κάποτε θα πέθαινε. ΠΌΤΕ ;;; Το “γνωρίζουν” διάφοροι “προφήτες” (μία ακόμη κλεμμένη λέξη από την αρχαία θρησκεία), που προσδοκούν “ζωή μετά θάνατον” και ορίζουν καινούργιες ημερομηνίες για την συντέλεια του κόσμου. Φοβούνται ωστόσο τον θάνατο και … ελπίζουν . Ελπίζουν, πως οι “προφητείες” αυτές δεν θα βγουν ποτέ αληθινές. Δεν είναι καθόλου τυχαίο τελικά πως ο Δίας μαζί με όλα τα κακά , έβαλε και την Ελπίδα στο πιθάρι της Πανδώρας.

Ο Πάνας συμβόλιζε την ομορφιά και την ζωντάνια της Φύσης , αλλά ο νεοφερμένος θεός την μισεί. Γιατί η φύση είναι άφθονη, αποκαλυπτική και ακάλυπτη ! Η φύση ξεδιάντροπα γεννά, ξεδιάντροπα συναναστρέφεται, ξεδιάντροπα απλώνεται μπροστά στον άνθρωπο. Η φύση δημιουργήθηκε από τον Πάνα, τον Πρίαπο, τον Βάκχο, τις Νύμφες .Και επειδή η γυναίκα είναι όμορφη και είναι αυτή που γεννά, η εκκλησία έστρεψε πάνω της το πιο αποκρουστικό , σκληρό της πρόσωπο και την κυνήγησε ανελέητα, κατηγορώντας την για κάθε λογής αμαρτίες. Οι αναφορές των ιστορικών και μελετητών στα γεγονότα, που διαδραματίζονταν στους ατελείωτους αιώνες του μεσαίωνα με την Ιερά Εξέταση, βασισμένες στα έργα των λογίων εκείνης της εποχής, προκαλούν φρίκη και αγανάκτηση. Είναι αδιανόητο για τον σύγχρονο άνθρωπο να φανταστεί την απόλυτη εξαθλίωση των ανθρώπων και ιδιαίτερα των γυναικών, τα πιο φριχτά βασανιστήρια, την οσμή από τα ανθρώπινα κουφάρια, που σιγοκαίγονταν νυχθημερόν στην πυρά. Και όλα αυτά με την ευλογία της εκκλησίας των μεγάλων απαιτήσεων .

Και ενώ στα πανεπιστήμια της Ελλάδας “μελετάνε τας γραφάς ” της εβραϊκής μυθολογίας και προσπαθούν να προσδιορίσουν πως ακριβώς θα είναι η μεταθανάτια ζωή δίπλα στον θεούλη ή στον σατανά αντίστοιχα, ( ζητήματα, που καμία σχέση δεν έχουν με την επιστήμη ), ορισμένα τμήματα των πανεπιστημίων, του εξωτερικού, όπως του Μανχάταν με το άγαλμα του Πάνα στον προαύλιο χώρο, ασχολούνται με το ζήτημα της ζωής και την επιστήμη.

Η ιατρική επιστήμη περιλαμβάνει τεράστιο αριθμό λέξεων της Ελληνικής Γλώσσας και οι μορφές των Θεών της Μυθολογίας μας, όσο απίθανο κι αν ακούγεται, έδωσαν τροφή για σκέψεις στην ιατρική κοινότητα. Ο γνωστός νευροχειρουργικός όρος “πτέριον”  επινοήθηκε από τον φτερωτό καπέλο του Ερμή , “πέτασος” που του παρείχε δύναμη και ταχύτητα στην μετακίνηση . Προέρχεται από την αρχαία ελληνική ρίζα “πτερόν” (φτερό). Ο νευρολόγος Paul Broca (1824-1880)  οραματίστηκε ότι τα φτερά του διάσημου καπέλου του Ερμή ήταν προσκολλημένα στην περιοχή του κρανίου, όπως απεικονίζεται στα αρχαία ελληνικά έργα τέχνης.

Το άρθρο, που περιλαμβάνει το παράδειγμα με το “πτέριον”, υπογραμμίζει τις κύριες αντανακλάσεις της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας στη σύγχρονη νευροεπιστήμη. Αναφέρει, πως πραγματοποιήθηκε ανάλυση αρχαίων ελληνικών κειμένων και ιατρικής βιβλιογραφίας , χρησιμοποιώντας τις βάσεις δεδομένων PubMed και MEDLINE με χρήση του όρου MeSH από το 1875 έως το 2021, για τον εντοπισμό μυθολογικών αναφορών που σχετίζονται με τη νευροεπιστήμη. Διατυπώθηκε, πως τα θεϊκά όντα , αλλά και τα τερατώδη πλάσματα, όπως η Αράχνη, ή Μέδουσα και άλλα, λειτουργούν ως αρχέτυπα που καθοδηγούν τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Οι αναφορές σε υπερφυσικά όντα ταξινομήθηκαν είτε σε θεότητα είτε σε τερατούργημα σύμφωνα με το συμβατικό πολιτισμικό τους πλαίσιο , με αποτελέσματα να ταυτοποιηθούν δώδεκα αφηγήσεις που σχετίζονται με τη νευροχειρουργική, ΕΝΝΕΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ !!! Προσθέτει, βέβαια, το άρθρο , πως δεν πρέπει κανείς να υποτιμά τη συμβολή των άλλων
αρχαίων πολιτισμών, όπως ο Αιγυπτιακός, ο Ινδικός και ο Κινέζικος για την σύγχρονη κλινική νευροεπιστήμη. Δεν παραθέτει ωστόσο καμία σχετική πληροφορία.

Ενώ για την γέννηση της θεάς Αθηνάς από το κεφάλι του Δία , γράφει πως θεωρείται η πρώτη κρανιοτομή που περιγράφεται στην Ιστορία της ιατρικής βιβλιογραφίας .

Δεν θα μπορούσα να παραλείψω και το παράδειγμα με τον κύριο πρωταγωνιστή του άρθρου μου.

Κλινική φωτογραφία νεογνού με οσφυϊκή υπερτρίχωση και δισχιδή ράχη (α). Ο Παν ,που επιδεικνύει την ουρά του και τα τραγίσια πόδια του (b). Η μοίρα της Σύριγγας ως πνευστό όργανο, που δεν αποχωρίζεται ποτέ ο Πάνας (c). Μετατραυματική θωρακική οσφυϊκή συριγγομυελία (d) από μαγνητική τομογραφία.

Μία από τις μόνιμες συνεισφορές του Πανα στη νευροχειρουργική είναι
τα αξιομνημόνευτα χαρακτηριστικά του (φωτό a) . Η δε ιστορία με την νύμφη Σύριγγα ήταν αφορμή για την δημιουργία του όρου “συριγγομυελία“. Είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μία διαταραχή με την παρουσία συριγγίου, στην οποία μία κύστη ή μία κοιλότητα σχηματίζεται μέσα στον νωτιαίο μυελό.  Η παθογένεια αυτή παραμένει ένα αίνιγμα, αν και πιστεύεται ότι είναι
αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης επίδρασης της ροής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Η νευροχειρουργική “παράδοση” την σχετίζει με την μεταμόρφωση της Σύριγγας , επινοώντας έναν ακόμη όρο : “ η εκδίκηση (revenge) της Σύριγγας ” , υπονοώντας πως , ένα από τα πολυάριθμα νευρολογικά συμπτώματα, που για πολλούς μπορεί να είναι το πιο οδυνηρό, είναι η στυτική δυσλειτουργία .

Όταν ένα έθνος μεταβαίνει σε μια νέα μορφή διακυβέρνησης, η οποία βάζει ως στόχο την βίαιη αντικατάσταση των ηθών χιλιετιών με τα καινούργια , οι ευεργέτες θεοί του παρελθόντος γίνονται “κακοί δαίμονες” του παρόντος.

Η ταύτιση του τραγόμορφου θεού Πάνα με τον διάβολο , πηγάζει και από την βίβλο. Στην “ιερότατη” γιορτή της Ημέρας της Εξιλέωσης συνηθιζόταν να κάνουν θυσία δύο τράγους , ο ένας από τον οποίον προοριζόταν για τον θεό. Κάτι , που συνηθίζεται και στις μέρες μας, όταν οι συμπατριώτες μου γιορτάζουν μαζί με τους παραλίγο ομόθρησκους αδερφούς τους το γνωστό πεσάχ. Ο δεύτερος τράγος προοριζόταν για την θυσία στον Αζαζελ, τον δαίμονα της ερήμου . Το βιβλίο του Λευιτικού λέει ότι για τη θυσία, ο αρχιερέας Ααρών (αδελφός του Μωυσή) έπαιρνε δύο τράγους και τους έφερε κοντά στον βωμό . Ο ένας ήταν να θυσιαστεί στον θεό , ενώ ο δεύτερος….

Ειδού η περιγραφή της βίβλου : “ Και ο Ααρών θα βάλει και τα δύο του χέρια στο κεφάλι του ζωντανού τράγου, και θα ομολογήσει πάνω του όλες τις ανομίες των γιων του Ισραήλ, και όλες τις παρανομίες του, και όλες τις αμαρτίες του, και θα τα βάλει στο κεφάλι του τράγου· και θα τον στείλε  στην έρημο. Και ο τράγος θα μεταφέρει όλες τις αμαρτίες τους σε μια αδιαπέραστη γη».

Αυτός ο δεύτερος λοιπόν, είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος, τον οποίον έστελναν στην έρημο , όπου φυσικά έβρισκε των “τραγίσιο” θάνατο. Τι “εκλεπτυσμένη και αναίμακτη θυσία!!!

Τραγική οι μοίρα των τράγων !!! Εκείνων των ανυποψίαστων ζώων , που βάδιζαν με άνεση οικειοθελώς προς τον αρχαίο βωμό, (που ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να τελεστεί μια θυσία), όπου τα περίμενε καλά ακονισμένο μαχαίρι του ιερέα. Τουλάχιστον, οι πρόγονοί μας δεν φόρτωναν όλες τις αμαρτίες τους στα ζώα, και εκτός από εκείνα (το κρέας των οποίων χρησίμευε ως τροφή μετά την θυσία) , προσέφεραν στον Πάνα και σε άλλους θεούς ως θυσίες και προσφορές και γάλα, φρούτα, μέλι , κρασί και πίτες, όπως προκύπτει από την «Παλατιανή Ανθολογία».

Από την Γη μας, την αρχαία Γαία, φύτρωσε και πάλι η άμπελος και ο κισσός του Διονύσου και το στεφάνι από την ελιά της Αθηνάς στολίζει και πάλι το κεφάλι του ανθρώπου, που τιμά σύμφωνα με τα έθιμα των παλαιών, τους προγόνους και τους θεούς του.

Όλο μου το είναι νοσταλγεί το χαμένο παρελθόν… την χαμένη γνώση… την χαμένη αίγλη! Πονάει κάθε ίνα του κορμιού μου…Το μυαλό μου και η εθνική μου συνείδηση αρνείται να δεχτεί την κατάντια των Ελλήνων και την προδοσία που διαπράττεται εναντίων των προγόνων μας.

Ας μην επιτρέψουμε λοιπόν σε κανέναν να υπερηφανεύεται πως έχει το δικαίωμα να λέει ότι οι ΘΕΟΙ μας είναι ανύπαρκτοι και οι Ήρωές μας είναι νεκροί. Οι Έλληνες πρόγονοί μας δήλωναν πως είναι ελεύθερα και υπερήφανα τέκνα τους.

Ποιοι είναι σήμερα οι απόγονοι των μεγάλων ανδρών της αρχαιότητας ; ΔΟΥΛΟΙ !!! Το περίεργο είναι πως το αποδέχονται και το δηλώνουν με υπερηφάνεια, βρίζοντας τους πατρώους θεούς των Ελλήνων.

Εκείνοι πάλι , σε πείσμα των καιρών θα ζήσουν παντοτινά ! Παντού , στην Τέχνη και στις Ψυχές μας ,

μέχρι να διαλυθεί ο απόηχος του ύμνου , που θα αφήσει ο τελευταίος από τους λάτρεις τους !!!

ΜΑΙΑ ΤΣΕΠΟΥΛΙΔΟΥ