ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ Ο ΚΛΑΖΟΜΕΝΙΟΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΠΕΡΙΦΡΟΝΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥΣ …

Εγκαταλείποντας την μάταιη καθημερινότητα , ασχολήθηκε αποκλειστικά με την μελέτη των  ουράνιων σωμάτων , χωρίς να συμμετέχει και να ενδιαφέρεται  για τα πολιτειακά ζητήματα.

 Αγάπησε πολύ την μελέτη και αφοσιώθηκε στην παρατήρηση των αστέρων και πλανητών.

Τον ρώτησαν κάποτε : “ Γιατί δεν ενδιαφέρεσαι για την Πατρίδα και δεν ασχολείσαι με την περιουσία σου ; Δεν σε ενδιαφέρει η Πατρική Γη ;” 

Και αυτός ανταπάντησε : “Απεναντίας !  Έχω αφιερωθεί  στην Πνευματική και Πατρογονική μελέτη . Αυτή είναι η πραγματική Πατρική περιουσία!”

ΚΑΙ ΕΔΕΙΞΕ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ !!! 

Διογένης, Λαέρτιος,: «αιτιαθείς γάρ υπ΄αυτών ως αμελών ¨τι ούν, έφη, ούχ υμείς επιμελείσθαι;¨ και τέλος απέστη και περί την των φυσικών θεωρίαν ήν ου φροντίζων των πολιτικών, ότε και προς τον ειπόντα ¨ουδέν σοι μέλοι της πατρίδος¨ ¨ευφήμοι, έφη, εμοί γάρ και σφόδρα μέλοι της πατρίδος¨ δείξας τον ουρανόν». 

Και ο λόγος για τον ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ ΤΟΝ ΚΛΑΖΟΜΕΝΙΟ ! 

“Ο ΝΟΥΣ”.  Έτσι τον αποκαλούσαν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης.

Γιατί πρώτος από όλους αναγνώρισε ως αρχή αρμονικής διάταξης του κόσμου όχι την Τύχη, ούτε την Ανάγκη, αλλά τον Νοῦ, ως κάτι καθαρό και άκρατο.

Ο Ίων φιλόσοφος αποδίδει ιδιότητες στο Νοῦν, όπως λεπτότητα και καθαρότητα, θέλοντας  να τονίσει την παντοδυναμία του δημιουργικού Νοῦ, από τον οποίο εξαρτώνται όλα. 

Αυτή η σκέψη από μόνη προϋποθέτει την ύπαρξη μιας δημιουργικής θεϊκής οντότητας . 

Έχει θεϊκές διαστάσεις ο ΝΟΥΣ του Αναξαγόρα; Μπορούσε εύκολα ο φιλόσοφος την εποχή του 5ο αιώνα της ελληνικής αρχαιότητας  να συγκρουστεί με τα παντοδύναμα ιερατεία; Είναι γνωστό πως στην Αθήνα παραπέμφθηκε σε δίκη και κατηγορήθηκε για ασέβεια προς τους θεούς , γεγονός που αναφέρεται και στην “Απολογία του Σωκράτους”.

Διόδωρος. Σικελιώτης, XII 39 , σ.27:”…προς δε τούτοις Αναξαγόραν τον σοφιστήν διδάσκαλον όντα Περικλέους ως ασεβούντα εις τους θεούς εσυκοφάντουν”.

Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους, 26 d 3-8: “ Μα τον Δία, άνδρες δικαστές, για τον ήλιο λέει ότι είναι πέτρα και για την σελήνη ότι είναι γη. Τον Αναξαγόρα νομίζεις ότι κατηγορείς, φίλε Μέλητε, και τόσο μικρή ιδέα γι’ αυτούς τους(οποίους μάλλον) θεωρείς αμόρφωτους, ώστε να μη γνωρίζουν ότι τα βιβλία του Αναξαγόρα του Κλαζομένιου είναι γεμάτα από αυτά.” 

Ο Αναξαγόρας δίδασκε ότι ο ήλιος δεν είναι θεός, αλλά μύδρος διάπυρος μεγαλύτερος από τη Πελοπόννησο . 

Παρεμφερής ωστόσο ήταν και η θέση των Ορφικών ΘΕΟΛΟΓΩΝ   χίλια χρόνια νωρίτερα, όταν χαρακτήριζαν τον Ήλιο, Πυρρόη, Ήλιε Πυρ . 

Ο Αναξαγόρας, ¨κατεβάζει¨ τον Ήλιο από το τέθριππο άρμα του όταν τον προσεγγίζει επιστημονικά, ως κοσμικό μέγεθος, και γι αυτόν δεν είναι ο θεός , αλλά υλικό ουράνιο σώμα, μέλος του κοσμικού γίγνεσθαι, που επιτελεί συγκεκριμένο αστρονομικό έργο. 

Αυτές οι επιστημονικές θέσεις και παρατηρήσεις του ήταν εύλογο να δημιουργήσουν έχθρες στην Αθήνα, όπου οι θρησκευτικές παραδόσεις τηρούνταν αυστηρότατα  και με ευλάβεια  από τους άρχοντες της πόλης .

Αφού σώθηκε μετά από την παρέμβαση του Περικλή, ο οποίος μαζί με τον Ευριπίδη ήταν μαθητής του Αναξαγόρα και παρακολουθούσε μαθήματα κοσμολογίας, φιλοσοφίας  και αστρονομίας , πήγε στην Λάμψακο και εκεί συνέχισε την διδασκαλία του. Οι Λαμψακηνοί τον υποδέχτηκαν θερμώς, υιοθέτησαν την διδασκαλία του και τον τιμούσαν ακόμη και μετά τον θάνατο του.

Πλούταρχος, Περικλής 4, ό.π., σ.26: «ο δε πλείστα Περικλεί συγγενόμενος και μάλιστα περιθείς όγκον αυτώ και φρόνημα δημαγωγίας εμβριθέστερον όλως τε μετεωρίσας και συνεξάρας το αξίωμα του ήθους Αναξαγόρας ήν ο Κλαζομένιος, όν οι τότ΄ άνθρωποι Νοῦν προσηγόρευον…. ειθ΄ότι τοις όλοις πρώτος ου τύχην ουδ΄ ανάγκην διακοσμήσεως αρχήν, αλλά νοῦν επέστησε καθαρόν και άκρατον εν μεμιγμένοις πάσι τοις άλλοις αποκρίνονται τας ομοιομερείας»…… 

<< Εκείνος όμως που συναναστρέφονταν περισσότερο τον Περικλή και του μετέδωσε προπάντων την ΕΠΙΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑ  και τη ΣΥΝΕΣΗ ΣΟΒΑΡΗΣ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ  και γενικά του έδωσε ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ και εξήρε συγχρόνως  την αξία του ήθους ήταν ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος, τον οποίο οι άνθρωποι της εποχής εκείνης τον αποκαλούσαν ¨ο Νοῦς¨ “>> … 

 Lesky, A. ό.π., σ.472: «Οι Αθηναίοι απάντησαν στην απειλή εναντίον της παράδοσης με την κατηγορία, από την οποία ο Περικλής γλίτωσε τον φίλο του».

“ΠΑΝΤΑ ΟΜΟΎ” … τρεις φορές στα σωζόμενα αποσπάσματα, είναι η φράση του Αναξαγόρα που αναφέρεται στην πρότερη αρχική κατάσταση, ότι αρχικά όλα τα πράγματα, όλο το προγίγνεσθαι ήταν μαζί, σε μια αρχέγονη κατάσταση.  

Ο Πρόκλος ( Η Ιερατική Τέχνη – Οι Ύμνοι, (2009).εισ. μτφ. Καλλιγάς, Π. Αθήνα, εκδ. στιγμή, σ. 17) φαίνεται να συμφωνεί με τον Αναξαγόρα και αναφέρει μία πολύ ενδιαφέρουσα φράση : ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ : «…πάντα εν πάσι κατανοήσαντες την επιστήμην την ιερατικήν συνεστήσαντο, θαυμάσαντες τώ βλέπειν έν τε τοις πρώτοις τα έσχατα και εν τοις εσχάτοις τα πρώτιστα, εν ουρανώ μεν τα χθόνια κατ΄ αιτίαν και ουρανίως, εν τε γή τα ουράνια γηΐνως» (…Όπως ακριβώς οι ερωτικοί προχωρούν ξεκινώντας από το αισθητό κάλος και καταλήγουν στην μία αρχή όλων των καλών και νοητών, έτσι ακριβώς και ΙΕΡΑΤΙΚΟΙ,κατανοώντας ότι τα πάντα ενυπάρχουν στα πάντα, συνέστησαν την ιερατική επιστήμη, επειδή παρατήρησαν με θαυμασμό και κατανόησαν ότι όλα βρίσκονται μέσα σε όλα και έτσι συγκρότησαν την ΕΠΙΣΤΗΜΗ την  ΙΕΡΑΤΙΚΗ , θαυμάζοντας που έβλεπαν ότι τα τελευταία βρίσκονται μέσα στα πρώτα, και τα πρώτα μέσα στα τελευταία, τα χθόνια εν ουρανώ κατ’ αιτία και ουρανίως, και εν τη γη τα ουράνια γηίνως.”

Η περίπτωση του Αναξαγόρα είναι μία από τις αμέτρητες περιπτώσεις , που φανερώνουν την επιστημονική έρευνα των Ελλήνων και την άμεση σχέση της Επιστήμης με την Θεολογία. Ουσιαστικά όλοι ανεξαιρέτως οι φιλόσοφοί μας υπήρξαν θεολόγοι, με τις κοσμογονίες και τις φιλοσοφικές τους απόψεις περί Δημιουργίας να διαφέρουν μεταξύ τους. 

Πάνω σ’άυτό θα ήθελα να αναφέρω μία πραγματικά διάσημη φράση, που εντελώς εσφαλμένα την αποδίδουν στον Σενέκα ενώ την είχε πει ο Γίββων , Άγγλος Διαφωτηστής : 

“Οι διάφορες θρησκείες και λατρείες , που κυριαρχούσαν στον ρωμαϊκό κόσμο , θεωρούνται από τον λαό εξίσου αληθείς, από τους φιλοσόφους εξίσου ΕΣΦΑΛΜΕΝΕΣ και από την διοίκηση εξίσου χρήσιμες”.

Όσο “άθεος” λοιπόν ήταν ο Αναξαγόρας , τόσο “άθεος” ήταν και ο Σωκράτης , που στον Πλάτωνα “ Θεαίτητος” 176a–177a λέει τα εξής : 

ΣΩΚΡΑΤΗΣ  – Μα, Θεόδωρε, δεν είναι δυνατόν να εξαφανιστή το κακό ―γιατί είναι ανάγκη να υπάρχη πάντα κάτι αντίθετο στο αγαθό― ούτε όμως να στήση την έδρα του ανάμεσα στους θεούς. Από τη μοίρα του το κακό τριγυρνά τη θνητή φύση και τούτον εδώ τον κόσμο μας….Το σωστό όμως ας το πούμε έτσι: ο θεός δεν είναι άδικος από καμμιά άποψη με κανένα τρόπο, αλλά είναι όσο γίνεται δικαιότατος, και τίποτε δεν του είναι ομοιότερο από όσο εκείνος από μας που γίνεται με τη σειρά του όσο μπορεί δικαιότατος….Όποιος λοιπόν κάνει αδικίες και λέγει ή κάνει ανόσια, είναι πολύ καλύτερο να μη δεχόμαστε πως είναι αγαθός άνθρωπος με την πανουργία του· γιατί οι άνθρωποι αυτοί χαίρονται με την κατηγορία που τους κάνομε και φαντάζονται πως ακούν ότι δεν είναι κούφια κεφάλια, περιττά βάρη της γης, αλλά άνδρες όπως πρέπει να είναι μέσα στην πόλη όσοι θα ζήσουν ασφαλισμένοι…

ΚΑΙ ΕΔΏ ΕΡΧΌΜΑΣΤΕ ΣΕ ΈΝΑ ΦΟΒΕΡΌ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΛΟΠΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΙΕΡΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑΣ ΤΙΜΩΡΙΑΣ , ΠΟΥ ΜΑΖΙ ΜΕ ΌΛΑ Τ’ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΩΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΜΕΤΑΦΕΡΘΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ :

…Πρέπει λοιπόν να τους πούμε την αλήθεια, γιατί δεν ξέρουν ποια είναι η ΤΙΜΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΔΙΚΙΑΣ , πράγμα που καθόλου δεν πρέπει να αγνοούν. Η τιμωρία δεν είναι αυτή που νομίζουν, οι δαρμοί και οι θάνατοι ―απ’ αυτά τίποτε δεν παθαίνουν αν και κάνουν αδικίες― ΑΛΛΑ ΕΚΕΙΝΗ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΞΕΦΥΓΟΥΝ …

ΘΕΟΔΩΡΟΣ – . Ποιάν εννοείς ακριβώς;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ – Ενώ υπάρχουν, φίλε μου, υποδείγματα μέσα στην πραγματικότητα, το ένα το θείο ευδαιμονέστατο, το άλλο το ΧΩΡΙΣ ΘΕΙΟ ΑΘΛΙΕΣΤΑΤΟ , μη βλέποντας ότι έτσι είναι, από την ηλιθιότητα και τον έσχατο παραλογισμό τους δεν παίρνουν είδηση πως με τις άδικες πράξεις τους γίνονται όλο και περισσότερο όμοιοι με το δεύτερο και ανόμοιοι με το πρώτο. Η τιμωρία που πληρώνουν είναι ότι ζουν τη ζωή που διάλεξαν, αυτήν με την οποία όλο και γίνονται όμοιοι. Αν τώρα τους πούμε πως αν δεν βγάλουν αποπάνω τους αυτή τους την ικανότητα, και ΟΤΑΝ ΑΠΟΘΑΝΟΥΝ ΔΕΝ ΘΑ ΤΟΥΣ ΔΕΧΘΕΙ ΕΚΕΙΝΟΣ Ο ΚΑΘΑΡΟΣ ΑΠΟ ΚΑΚΙΑ ΤΟΠΟΣ ….

ΘΕΟΔΩΡΟΣ – Έτσι ακριβώς είναι, Σωκράτη. >>

Έχει τελικά θεϊκές διαστάσεις ο Νοῦς του Αναξαγόρα, που  δίδασκε  ότι ασχολείται με την ΟΥΡΑΝΙΑ ΠΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ  ; Σε τι ακριβώς διαφέρουν δηλαδή οι απόψεις του από τις απόψεις άλλων φιλοσόφων , που οι χριστιανοί μέσα στην αμάθεια και τον παραλογισμό τους , επιμένουν να αποκαλούν “άθεους”;  

Αναμφίβολα στον στοχασμό του Αναξαγόρα ενυπάρχει έμμεσα ο Νοῦς με θείες προεκτάσεις. Άλλωστε η θειότητα του Νοῦ υποστηρίχτηκε μεταγενέστερα από πολλούς άλλους Έλληνες και μη θεολόγους, φιλοσόφους , λόγιους και ποιητές.  

Ο Φιλόδημος για την θειότητα του αναξαγόρειου ΝΟΥ λέγει: “ Θεός ήταν και είναι και θα είναι και τα πάντα κυβερνά και εξουσιάζει. Και ο ΝΟΥΣ έβαλε σε τάξη όλα τα άπειρα όντα, που ήταν μεμειγμένα.”

Κικέρων, Academica priora II 37, 118 (Dox. Gr.119), DK 49, ό.π., σ.51: «Anaxagoras materiam infinitam, sed ex ea particulas similes inter se minutas; eas primum confuses postea in ordinem adductas mente divina» –  Ο Αναξαγόρας δέχεται ότι η ύλη είναι άπειρη, αλλά και ότι από αυτήν βγαίνουν όμοια μεταξύ τους και μικρότατα∙ αυτά αρχικά είναι σε κατάσταση σύγχυσης, στη συνέχεια όμως ο θεϊκός νους τα βάζει σε τάξη.

Αέτιος I 7, 5(Dox. Gr. 299) : «ο δε Αναξαγόρας φησίν, ως ειστήκει κατ΄αρχάς τα σώματα, νοῦς δε αυτά διεκόσμησε θεοῦ και τας γενέσεις των όλων εποίησεν»

Πολλά τα παραδείγματα , που για ευνόητους λόγους δεν μπορώ να αναφέρω εδώ όλα…

Θα κλείσω με τον  Ευριπίδη, που  υποστηρίζει ότι: ο νοῦς γαρ ημών εστίν εν εκάστω θεός.

«ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΚΑΘΕΝΑ ΜΑΣ Ο Ν Ο Υ Σ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΘΕΟΣ !».

ΜΑΙΑ ΤΣΕΠΟΥΛΙΔΟΥ